Reklamy
Artykuł
Zenon Waldemar Dudek
Karol Gustaw Jung - myśliciel przełomu
Twórczość Junga jest bogata i zróżnicowana, jak całe jego długie i burzliwe życie. Jego dzieło zapisało się w wielu dziedzinach wiedzy - od psychologii, psychiatrii i psychoterapii, przez badania nad religią, kulturą Orientu, mitologią różnych kultur, współczesną literaturą, malarstwem, filmem, po analizy z pogranicza filozofii, teologii, socjologii kultury i antropologii. Jung interesował się zjawiskami pomijanymi przez oficjalną naukę - parapsychologią, alchemią, okultyzmem, astrologią, współczesnymi zjawiskami parareligijnymi (UFO). Był wytrawnym znawcą tekstów gnostyckich. Podróżował w różne rejony świata, konfrontując własną wiedzę psychologiczną z żywymi kulturami globu (Afryka, Ameryka Północna, Ameryka Środkowa). Studiował ważne teksty Chin, Indii, wczesnego chrześcijaństwa. Zainspirował wiele nurtów w psychologii i psychoterapii ukierunkowanych na zasoby indywidualne, aktywność twórczą, pozytywną moc wyobraźni. W swoich analizach uwzględniał wymiar duchowy, potrzeby religijne i symbole kulturowe. Zaadaptował dla potrzeb psychologii i psychoterapii starożytne i średniowieczne wyobrażenia mówiące o regułach indywidualnego rozwoju człowieka
Jung zapisał się swym dorobkiem na granicy kilku dziedzin humanistycznych, a jego idee oddziaływały i oddziałują także na nauki przyrodnicze (m.in. zbliżenie mechaniki kwantowej i psychologii). Trudno być znawcą całości dorobku Junga. Pomijanie lub niekorzystne oceny dzieła Junga wynikają najczęściej z redukcyjnego podejścia do niektórych obszarów zainteresowań szwajcarskiego myśliciela. Koncentrując się np. na dorobku Junga z drugiej połowy życia, wielu pomija podstawowe wykształcenie Junga (psychiatra, asystent Eugena Bleulera w szpitalu Burghölzli), a nawet wieloletnią praktykę psychoterapeutyczną (związki z ruchem psychoanalitycznym i współpraca z Freudem), staże, jakie odbywał w Paryżu (Salpetriere, 1903), poznając teorie wybitnych psychiatrów francuskich (np. P. Janeta, ucznia J. Charcota). Nie docenia się długoletniej pracy Junga nad sprecyzowaniem odrębności własnego kierunku psychologicznego (psychologia kompleksów, a później psychologia analityczna). Mimo że konsekwentnie uważał siebie za empiryka i starał się utrzymać dystans do przedmiotu swoich obszernych badań (Jung był twórcą eksperymentu skojarzeniowego pozwalającego wykrywać ukryte kompleksy psychiczne), wielu zawęża jego rolę w myśli XX wieku do wybranych kwestii, podkreślając tylko jeden rys jego działalności lub w ogóle zaprzeczając jego twórczemu wpływowi na współczesną psychologię, psychoterapię czy antropologię.
Przykładem niedoceniania wkładu Junga w rozwój współczesnej myśli humanistycznej może być traktowanie całości jego dorobku jako fragmentu psychoanalizy ("uczeń Freuda"), kwalifikowanie jego wkładu w rozwój współczesnej antropologii do kategorii ezoterycznej gnozy ("gnoza XX wieku") albo w ogóle odmawianie mu statusu psychiatry, psychologa i systematycznego badacza psychiki poprzez eksponowanie pejoratywnych określeń dla jego antropologicznych zainteresowań ("guru New Age", "prorok", "teolog", "twórca mitologii"). Takie podejście do dzieła Junga popularyzowane jest także w Polsce, co odzwierciedla, ale chyba w większym stopniu niż na Zachodzie, nieadekwatną jeszcze wiedzę o całości myśli Junga jako propozycji nowej, integralnej psychologii i integralnej antropologii człowieka przełomu wieków i tysiącleci.
W porównaniu do niekwestionowanego uznania dla dzieła Freuda, liczące się aspekty intelektualnych dokonań Junga czekają jeszcze na rozpoznanie. Jego wizje człowieka i kultury, obejmujące głębie psychiki i aktualnych procesów kulturowych, sięgające zarówno w głąb tradycji i historii społeczeństw i cywilizacji, jak też w przyszłość spodziewanych przemian, w wielu punktach wyłamują się z rutynowych kwalifikacji. Na pewno nie przystają do roli lekarza, którego horyzonty są zawężone do myślenia kategoriami biologicznymi i biochemicznymi. Nie pasują do obrazu statystycznego psychologa, psychiatry, psychoanalityka czy statystycznego naukowca.
Jung znalazł interlokutorów i sprzymierzeńców w gronie wybitnych antropologów, psychologów i twórców XX wieku. Pierwszym wielkim psychologiem, który odkrył Junga, pomijając uznanie ze strony Bleulera w klinice Burghölzli, był niewątpliwie Zygmunt Freud. I choć ich burzliwie rozpoczęta znajomość (źródła mówią o pierwszej wielogodzinnej rozmowie tych psychoanalityków przerywanej tylko na posiłki) zakończyła się głuchym milczeniem, okres ich współpracy na pewno wniósł wiele dobrego dla poszerzenia wiedzy psychologicznej w dwudziestym wieku.
Dzieło Junga, obejmujące w swej zasadniczej masie 20 tomów Dzieł Zebranych (Gesammelte Werke), wykracza poza współczesne rozumienie nauki. Idąc śladami Freuda, Jung wkroczył z metodami głębinowej analizy psychologicznej na terytorium religii i kultury. Z drugiej strony zmienił status psychologii i całego systemu nauki. Jung zderzył się w swoich koncepcjach z przesądem naukowym panującym od kilku wieków w kulturze Zachodu, że nauka, badając rzeczywistość zza szklanej szyby intelektu, najlepiej i najtrafniej dostrzega i opisuje prawdę i rzeczywistość. Ten dominujący pogląd, jeden z wielu mitów, umożliwia rzetelne wprawdzie ujmowanie, ale tylko wybranego, materialno-przedmiotowego aspektu życia. Świat człowieka i tworzonej przez niego kultury potrzebuje obrazów, symboli, mitów i wierzeń. Subiektywnie odczuwana i przeżywana prawda symboli domaga się uznania ich empirycznej faktyczności. Nasz świat - na potrzeby nauki - zapomina o realności podmiotu i realności duszy. Podmiot obecny w przeżyciu artystycznym, religijnym, duchowym manifestuje się w realności faktów psychicznych, które nie mogą zostać wyłączone aktem poznawczym w absolutnym stopniu. A więc ów subiektywny element, wyrażony w psychologicznej kategorii uczucia, a także zupełnie irracjonalny i ledwie postrzegalny składnik intuicji i wyobrażeń pierwotnych, nie może zostać pominięty, jeśli chcemy mówić o badaniu całej rzeczywistości, w której uczestniczy czy w którą zaangażowany jest człowiek.
Psychologia Junga, zwłaszcza jego koncepcja typów psychicznych, archetypów i synchroniczności, wprowadza nowe perspektywy w analizie kultury, rozwoju indywidualnej osobowości - rzuca nowe światło na kwestię życia wewnętrznego, opisywanego i badanego od starożytności przez filozofów i mistyków różnych tradycji.
Z racji rozległości zainteresowań Junga i ze względu na złożoność jego osobowości, nie jest łatwo wybrać z biografii szwajcarskiego badacza takie elementy, które mogą dostatecznie adekwatnie przybliżyć jego postać i ukazać możliwie czytelnie jego życie, osobowość i osobę. Nawet powściągliwa ocena twórczości i dokonań Junga może zostać tak jednostronnie, subiektywnie odczytana, że podchodząc do referowania jego biografii, należy zastrzec się, zresztą w duchu jego poglądów, że jest to biografia subiektywna. Takie zastrzeżenie jest niezbędne po to, aby uzasadnić niedostateczność i fragmentaryczność opisu i zrównoważyć obiektywną i subiektywną stronę biografii. Do zaprezentowania tej biografii upoważnia, a nawet zobowiązuje mnie wieloletnie zainteresowanie dziedzinami wiedzy, na terenie których Jung trwale się zapisał. Te dziedziny to psychologia głębi, psychoanaliza, psychiatria, kultury Orientu, astrologia, psychologia kultury i psychologia religii.
Karol Gustaw Jung (Carl Gustav Jung) urodził się 26 lipca w Kesswill jako pierwsze dziecko Johanna Paula Achillesa Junga (1842-1896) i Emilii z domu Preiswerk (1848-1923). W 1881 roku rozpoczyna naukę w szkole podstawowej, pierwsze lekcje łaciny bierze od ojca. W młodości prowadzi namiętne dyskusje z ojcem na tematy religijne, ale teologiczne podejście ojca-pastora, który stawiał na tradycyjne podejście do wiary, nie zadawala go. Wiele jego młodzieńczych, intelektualnych i filozoficznych pytań pozostaje bez odpowiedzi. Od wczesnego dzieciństwa rejestruje w pamięci bogatą symbolikę swoich snów i fantazji.
Eksperymenty nad zjawiskami parapsychicznymi (psychokineza), przeprowadzane z kuzynką matki, stały się podstawą jego pracy doktorskiej. Na studiach, wraz z przyjacielem Albertem Oeri, zakłada stowarzyszenie Zofingia, w którym dyskutuje się wiele problemów psychologicznych i religijnych.
W 1895 rozpoczyna studia medyczne. Po uzyskaniu dyplomu lekarza (1900) podejmuje pracę w klinice psychiatrycznej Eugena Bleulera, autora koncepcji schizofrenii (1911). Zajmując się pacjentami chorymi na schizofrenię, dostrzegał, podobnie jak jego mistrz, psychologiczne uwarunkowania tej choroby, nazywanej jeszcze za niemieckim psychiatrą Emilem Kraepelinem dementia praecox (otępienie wczesne). W klinice Bleulera, wspólnie ze swoim przyjacielem Franzem Riklinem, Jung prodejmuje słynne badania metodą swobodnych skojarzeń słownych (1903-1905). W latach 1905-1913 prowadzi szkolenia w zakresie terapii hipnozą, psychonerwic i psychologii jako docent na wydziale medycznym Uniwersytetu w Zurychu.
Eksperyment skojarzeniowy opracowany przez Junga pozwalał na wykrywanie ukrytych kompleksów psychicznych (nieświadomych treści naładowanych emocjami). Było to oryginalne zastosowanie metody eksperymentu skojarzeniowego, jaką stosowali już wcześniej Wundt i Ziehan w badaniach asocjacji świadomych. Wnioski z tych psychologicznych badań Junga znalazły się m.in. w pierwszym opracowaniu teorii schizofrenii Bleulera, jakie ukazało się w 1911 roku. Koncepcja teoretyczna Bleulera nawiązuje do psychologicznych obserwacji Junga, jego młodego asystenta (za istotę procesu schizofrenicznego Bleuler uznaje rozluźnienie związków skojarzeniowych między pojęciami; jest to więc psychologiczna, a nie biologiczna definicja choroby).
Zainteresowania psychologiczne Junga w okresie szpitalnej praktyki psychiatrycznej, podczas której wiele uwagi poświęcał poszukiwaniu znaczeń myślenia schizofrenicznego, czynią go prekursorem psychoterapii psychoz (psychoanaliza Freuda powstała na bazie doświadczeń w pracy z pacjentami cierpiącymi na nerwice). Publikując wnioski ze swoich obserwacji z terapii chorych na schizofrenię, już w 1903 roku Jung dostarcza Freudowi niezwykle ważnego argumentu przemawiającego za słusznością odkryć psychoanalizy nie tylko w odniesieniu do zaburzeń nerwicowych, ale także psychotycznych, z którymi Freud nie miał kontaktu.
Pracę doktorską poświęca psychologii i patologii tzw. zjawisk tajemnych (okultystycznych). Wyniki badań zawiera w pracy O psychologii schizofrenii (1907). W latach 1902-1903 odbywa staż w Paryżu u Pierre'a Janeta, autora koncepcji abaissement du niveau mental (obniżenie poziomu świadomości). Kontakt z psychiatrią francuską umożliwia mu zapoznanie się z innymi znanymi postaciami na tym polu, do których należeli J. Charcot (badania nad histerią), L. Lévy-Bruhl (koncepcja wyobrażeń kolektywnych) czy L. Le Bon (psychologia tłumu, dusza zbiorowa). Późniejsza teoria nieświadomości Junga, oprócz korzeni w filozofii niemieckiej (np. von Hartmanna), nawiązuje wyraźnie do psychologii francuskiej. Nie jest więc tylko komentarzem czy rozwinięciem psychoanalizy Freuda.
W 1909 Jung rezygnuje z pracy w klinice Bleulera i poświęca się coraz bardziej angażującej go praktyce prywatnej. Przenosi się z rodziną do Küsnacht, niedaleko Zurychu (nad drzwiami domu umieszcza wymowny napis: Vocatus atque non vocatus Deus aderit - "Wzywany czy nie, Bóg przybędzie"). W tym czasie trwa najbardziej ożywiona współpraca z Freudem (bogata korespondencja, wzajemne odwiedziny, interpretowanie własnych snów itp.).
Znajomość ze starszym od niego o 19 lat twórcą psychoanalizy, Zygmuntem Freudem, rozpoczęła się korespondencyjnie. Wywarła ona niezaprzeczalny wpływ nie tylko na rozwój koncepcji teoretycznych Junga, ale także na jego życie osobiste. Pierwsza wymiana korespondencji między Jungiem a Freudem miała miejsce w kwietniu 1906 roku (Jung posłał Freudowi swoją pracę na temat psychoanalizy i testu skojarzeniowego), a pierwsze spotkanie z twórcą psychoanalizy nastąpiło 3 marca 1907 roku. Z fundamentalnym dziełem Freuda pt. "Objaśnianie marzeń sennych" Jung zetknął się znacznie wcześniej (przejrzał ją w 1900 roku), a poważniej zajął się nią w roku 1903. W związku z nieprzechylnym stanowiskiem środowisk naukowych wobec teorii Freuda opublikował w Münchner Medizinische Wochenschrift artykuł o teorii nerwic, powołując się na poglądy Freuda (1906). Artykuł ten zaowocował surowym ostrzeżeniem ze strony profesorów niemieckich co do jego dalszej kariery akademickiej. Drugi ważny epizod świadczący o poparciu, jakie Jung miał dla Freuda, to jego wystąpienie na konferencji medycznej w maju 1906 roku, gdzie stanął w obronie twórcy psychoanalizy zaatakowanego przez profesora psychiatrii i neurologii, Gustava Aschaffenburga. Jak zaznacza krytyczny wobec Junga, F. McLynn, obok poparcia dla Freudowskiej koncepcji obrony, wyparcia i przeniesienia, Jung już w tym wystąpieniu zaprezentował własną, niezależną opinię ("zmodyfikował teorię Freuda"), przeciwstawiając się traktowaniu wszystkich przypadków nerwicy jako przypadków o podłożu seksualnym.
Eugen Bleuler i Jung należeli do tych znaczących postaci w europejskim świecie medycznym, którzy jako pierwsi poza Wiedniem poważnie zainteresowali się koncepcjami Freuda. Bleuler traktował propozycje Freuda w szerszym kontekście, dążąc do bardziej ogólnego określenia tego nurtu poszukiwań (proponował własną nazwę dla tego kierunku - "psychologia głębi"). Nie odpowiadało to oczekiwaniom Freuda, który traktował swoje dzieło jako wydarzenie epokowe (przewrót o znaczeniu kopernikańskim). Twórca psychoanalizy nawiązał żywy kontakt z młodym Jungiem, ponieważ ten zainteresował się jego koncepcjami znacznie silniej niż Bleuler i bliskie mu było poszukiwanie czynników psychologicznych nie tylko w histerii i szerzej - w nerwicach, ale także w schizofrenii. W czasie, kiedy żywo rozwijał się kontakt Freuda z Jungiem, Eugen Bleuler - przełożony Junga w Burghölzli - opracowywał koncepcję i szczegółową symptomatologię schizofrenii (książka Bleulera o teorii schizofrenii została opublikowana w 1911 roku).
Żywe zainteresowanie psychoanalizą, jakie przejawił Jung, odpowiadało planom Freuda, któremu zależało na wprowadzeniu teorii psychoanalitycznej do szerszego kręgu badaczy. W tym czasie psychoanaliza ograniczała się swym zasięgiem do wąskiego grona wiedeńskich psychoanalityków żydowskiego pochodzenia. Wbrew oczekiwaniom swych najbliższych zwolenników z Wiednia, Freud zaczął lansować Junga jako swego następcę w kierowaniu ruchem psychoanalizy na świecie. To młody Jung, obok Ferencziego, towarzyszył Freudowi w jego pierwszej podróży z wykładami na temat odkryć psychoanalizy do USA (1909). Na zaproszenie Clark University (Worcester) Jung prowadził wykłady na temat eksperymentu skojarzeniowego. Kolejna wizyta w USA (Nowy Jork) z serią wykładów z teorii psychoanalizy w Fordham University nastąpiła kilka lat później (1912).
Wejście do środowiska psychoanalitycznego i silne poparcie Freuda zaowocowało tym, że na II Międzynarodowym Kongresie Psychoanalitycznym w Norymberdze Jung został wybrany przewodniczącym Międzynarodowego Towarzystwa Psychoanalitycznego (1910). Uczestniczył w sumie w trzech kongresach Międzynarodowego Towarzystwa Psychoanalitycznego (1908, 1910, 1911). Z funkcji przewodniczącego zrezygnował oficjalnie w 1914 roku. W czasie przynależności do Towarzystwa Psychoanalitycznego redagował pismo psychoanalityczne Jahrbuch für Psychoanalytische und Psychopathologische Forschungen.
Kontakty Junga z twórcą psychoanalizy uległy ostatecznemu zerwaniu głównie z powodu utrzymywania się różnic w interpretacji teorii libido (1913). Różnice ujawniły się już na początku znajomości z Freudem, gdyż Jung posiadał w wielu kwestiach własne "psychoanalityczne" poglądy, wielokrotnie stawiał też w rozmowach pytania o naturę zjawisk parapsychicznych (okultystycznych), o których Freudowi było niewygodnie dyskutować z racji racjonalistycznego nastawienia i obaw, że psychoanaliza zostanie uznana za "nienaukową". Znajomość dwu wielkich filarów psychologii głębi trwała dopóty, dopóki Freud kategorycznie nie zażądał bezwzględnego respektowania seksualnego dogmatu energii libido (w takiej właśnie interpretacji Freud upatrywał sens teorii psychoanalitycznej) .
Wydarzeniem, które ostatecznie przesądziło o rozstaniu Freuda z Jungiem było wydanie książki Junga Wandlungen und Symbole der Libido (1912). Mówienie o "symbolach libido", kiedy Freud rozumiał libido wyłącznie jako energię popędu seksualnego, uderzało - jak twierdził Freud - w esencję teorii psychoanalitycznej. Trwanie myśli psychoanalitycznej Freud widział wyłącznie przy utrzymaniu paradygmatu seksualnego. W efekcie nie odpisał na list Junga, w którym podtrzymał on własne, szersze, aseksualne (symboliczne) rozumienie libido.
Swój kierunek Jung określa wtedy jako psychologię kompleksową (kompleks jako konstelacja nieświadomości), traktując Freudowski kompleks Edypa jako jeden z kulturowych czynników determinujących świadomość jednostki (jego zdaniem Freud pierwszy odkrył ten kompleks jako archetyp nieświadomości zbiorowej). Oprócz seksualnej teorii Freuda, Jung poddaje także krytyce psychologię indywidualną Adlera jako skoncentrowaną jednostronnie na wymiarze adaptacji społecznej i dążeniu do mocy. W późniejszym okresie Jung dla swego kierunku wybiera nazwę "psychologia analityczna", co świadczy, mimo wszystko, o postrzeganiu swojej psychologii jako blisko spokrewnionej z psychoanalizą.
W 1913 Jung rezygnuje z wykładów na Politechnice Zurychskiej. Do roku 1919 trwa okres intensywnej introwersji i konfrontacji z nieświadomością w życiu Junga. Szczególną postacią (personifikacją), która reprezentowała nieświadomość, była skrzydlata postać starego mężczyzny (Filemon). Jung pisze wtedy tzw. Czerwoną Księgę oraz VII Sermones ad Mortuos ("Siedem kazań dla zmarłych"). Tekst ten, oceniany przez niektórych jako gnostycki, sam Jung określał sceptycznie jako "grzech młodości".
W tym czasie Jung prowadzi indywidualną terapię pacjentów oraz opisuje proces aktywnej wyobraźni. Rozwija dalej swoją teorię w kierunku zagadnień kulturowych. Wprowadza w tym okresie terminy: nieświadomość indywidualna, nieświadomość zbiorowa, indywiduacja, Anima, Animus, persona, a następnie przedstawia kolejne propozycje terminologiczne ważne dla interpretacji zjawisk nieświadomości: archetyp (1918) i jaźń (1921).
Pierwsze wydanie fundamentalnego dzieła Junga, Psychologische Typen ("Typy psychologiczne") ukazuje się w 1921 roku. Jung nawiązuje w nim do psychologii W. Jamesa, którego osobiście poznał i z którym prowadził żywe rozmowy podczas pobytu w USA. W "Typach psychologicznych" zawarte zostały psychologiczne zręby teorii Junga jako metody opisu psychiki jednostkowej i psychiki zbiorowej (psychologia typu, psychologia symbolu, psychologia kultury).
Omawia w nim dwa typy postawy w kulturze, filozofii, literaturze i religii - ekstrawertywną i introwertywną. Przedstawia oryginalną koncepcję czterech funkcji psychicznych - myślenia (Denken), uczucia (Fühlen), percepcji, spostrzegania zmysłowego (Empfinden) oraz intuicji, spostrzegania pozazmysłowego (Intuition). Wprowadza pojęcie jaźni - archetypu całości, jedności psychicznej, nazywając go obrazem Boga; bada obraz mandali w różnych kulturach jako symbol jaźni.
Znaczące dla zweryfikowania zainteresowań psychologicznych, antropologicznych i kulturowych Junga, były jego podróże na inne kontynenty. Podróż do Algierii i Tunezji (1920) owocuje doświadczeniem ogromnego spowolnienia czasu, aż do odczucia "statycznego, wielowiekowego istnienia". Podróż do USA (Indianie Pueblo, Nowy Orlean, Nowy Jork - lata 1923-1924) - ujawniła krytyczne spojrzenie na kulturę Zachodu i zdolność rozumienia głębokich pokładów znaczeniowych kultur tradycyjnych, w tym Indian postrzeganych powszechnie jako ludy prymitywne. Wyprawa do Kenii, Ugandy i nad Nil (1925-1926) pozwala mu zauważyć kosmiczne znaczenie ludzkiej świadomości (mit o człowieku jako stwórcy). W 1923 roku poznaje Richarda Wilhelma, znawcę kultury chińskiej, tłumacza Księgi Przemian (I Ching), który wysoko cenił znaczenie myśli Junga dla zrozumienia duchowego pokrewieństwa kultury Wschodu i Zachodu.
Pobyt w Indiach w 1938, którego celem było przyjęcie doktoratów Uniwersytetów w Kalkucie, Benares i Allahabad, był krótki i mało intensywny poznawczo z powodu choroby. Opierając się na psychologicznym podejściu do kultury, zauważył jednak, że życie Indii "nie zamknęło się w granicach głowy", a życie jako takie spełnia się jeszcze "w całym ciele". O wkładzie Junga w docenienie kultury Indii na Zachodzie świadczy fakt, że w jego pogrzebie uczestniczył premier Indii Jawahralal Nehru.
Jung znalazł również uznanie na Zachodzie. Otrzymał doktoraty honorowe Harvard University (1936), a także Oxfordu (1938). W 1938 przewodniczył Kongresowi Psychoterapii w Oxfordzie. Uroczystość nadania doktoratu w Oxfordzie była ostatnią okazją spotkania Junga z Freudem, który przebywał już wtedy w Londynie po ucieczce z Wiednia opanowanego przez nazistów. Freud nie przyjął jednak zaproszenia na uroczystość, zachowując do końca życia urazę do swego wcześniejszego ulubieńca i współpracownika.
Jung otrzymuje honorowe członkostwo Royal Society of Medicine w Londynie i Szwajcarskiej Akademii Nauk. Przyznana mu została Nagroda Literacka miasta Zurychu (1932), tytuł profesora ETH w Zurychu (1935) oraz doktoraty honorowe Uniwersytetu w Genewie (1945) i Zurychu (1955).
W latach 1925-1944 Jung prowadzi badania nad alchemią. W tekstach alchemicznych odkrywa psychologiczne znaczenie kamienia filozoficznego i poszczególnych symboli przemiany wewnętrznej: Cienia i śmierci (nigredo), przemiany (transmutatio) i odrodzenia (aurum). Alchemia jawi mu się jako filozofia religijna, a przesłanie chrześcijańskie za centralny przekaz psychiki człowieka Zachodu. Badania nad alchemią wieńczy dzieło "Psychologia i alchemia" (Psychologie and Alchemie, 1944). Po II wojnie światowej ukazują się dalsze fundamentalne dzieła integrujące dotychczasowe badania Junga w zakresie psychologii, religii i zjawisk kulturowych: Symbolik des Geistes ("Symbolika ducha", 1948), Aion (1951), Antwort auf Hiob ("Odpowiedź Hiobowi", 1952) i Mysterium Coniunctionis (1955-56).
Od 1933 roku Jung uczestniczy w wykładach w serii Eranos (Eranos - termin grecki, oznaczający spotkanie gości, z których każdy przynosi ze sobą na spotkanie duchowy prezent, np. wiersz, pieśń, przemowę). Odbywały się one corocznie we Włoszech niedaleko Ascony, w ośrodku założonym przez Olgę Fröbe-Kapteyn. Tematem pierwszego wykładu Junga było "Studium procesu indywiduacji". Przedmiotem kolejnych wykładów Junga były: "Archetypy nieświadomości zbiorowej" (1934), "Symbole indywiduacji w marzeniach sennych" (1935), "Obrazy zbawienia w alchemii" (1936), "Wizje Zosimosa" (1937), "Psychologiczne aspekty archetypu Matki" (1938), "Odrodzenie" (1939), "Psychologiczne aspekty dogmatu Trójcy św." (1940), "Symbole transformacji we mszy św." (1941), "Jaźń" (1948), "Synchroniczność" (1951).
W 1948 roku zainaugurował swoją działalność Instytut Junga w Zurychu, którego Jung był częstym gościem, ale nie uważał się za "jungistę". Jung współpracował z wybitnym znawcą kultury chińskiej Karlem Kerényim (wspólna praca Einführung in das Wesen der Mythologie ("Wprowadzenie do istoty mitologii", 1941), a także z laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki teoretycznej Wolfgangiem Paulim nad zasadą synchroniczności (akauzalności, zasady pozaprzyczynowości) - rezultatem tej współpracy była koncepcja synchroniczności w psychologii.
W 1957 roku we współpracy z Anielą Jaffé Jung rozpoczyna pracę nad książką autobiograficzną ("Wspomnienia, sny, myśli").
Życie osobiste Junga zawiera wiele barwnych historii. Znane jest wielkie wzburzenie w okresie młodzieńczym, kiedy napadnięty przez grupę wyrostków, poradził sobie, chwytając jednego z nich za ręce i odpędzając tak pozostałych. To jego jednak ukarano w szkole za ten wyczyn. Jung prowadził proste życie, sam rąbał drzewo, lubił rzeźbić i pływać łódką po jeziorze.
Zakupiona w 1922 roku posiadłość w Bollingen, na której zbudował dom ze słynną "wieżą", zawiera wiele tajemnic z osobistego życia Junga. Aby je jednak rozjaśnić i szerzej omówić biografię Junga jako psychologa, psychiatry, filozofa i antropologa, niezbędne jest odrębne studium. Przedstawione dalej lustracje wskazują na ślady jego osobistego rodowodu. Ukazują ludzi, którzy przyczynili się do rozwoju jego myśli - dzieła, które inspiruje wielu współczesnych do pogłębienia studiów nad człowiekiem i kulturą.
Przez całe życie towarzyszyła mu żona Emma Rauschenbach (1882-1955). Z małżeństwa z Emmą urodził im się jeden syn (Franz) i cztery córki (Agathe, Gret, Marianne, Helene). Doczekali się 19 wnucząt.
Jung zmarł po krótkiej chorobie w swoim domu w Küsnacht 6 czerwca 1961 roku.
Ten artykuł nie ma jeszcze żadnych komentarzy. Skomentuj artykuł
Jung zapisał się swym dorobkiem na granicy kilku dziedzin humanistycznych, a jego idee oddziaływały i oddziałują także na nauki przyrodnicze (m.in. zbliżenie mechaniki kwantowej i psychologii). Trudno być znawcą całości dorobku Junga. Pomijanie lub niekorzystne oceny dzieła Junga wynikają najczęściej z redukcyjnego podejścia do niektórych obszarów zainteresowań szwajcarskiego myśliciela. Koncentrując się np. na dorobku Junga z drugiej połowy życia, wielu pomija podstawowe wykształcenie Junga (psychiatra, asystent Eugena Bleulera w szpitalu Burghölzli), a nawet wieloletnią praktykę psychoterapeutyczną (związki z ruchem psychoanalitycznym i współpraca z Freudem), staże, jakie odbywał w Paryżu (Salpetriere, 1903), poznając teorie wybitnych psychiatrów francuskich (np. P. Janeta, ucznia J. Charcota). Nie docenia się długoletniej pracy Junga nad sprecyzowaniem odrębności własnego kierunku psychologicznego (psychologia kompleksów, a później psychologia analityczna). Mimo że konsekwentnie uważał siebie za empiryka i starał się utrzymać dystans do przedmiotu swoich obszernych badań (Jung był twórcą eksperymentu skojarzeniowego pozwalającego wykrywać ukryte kompleksy psychiczne), wielu zawęża jego rolę w myśli XX wieku do wybranych kwestii, podkreślając tylko jeden rys jego działalności lub w ogóle zaprzeczając jego twórczemu wpływowi na współczesną psychologię, psychoterapię czy antropologię.
Przykładem niedoceniania wkładu Junga w rozwój współczesnej myśli humanistycznej może być traktowanie całości jego dorobku jako fragmentu psychoanalizy ("uczeń Freuda"), kwalifikowanie jego wkładu w rozwój współczesnej antropologii do kategorii ezoterycznej gnozy ("gnoza XX wieku") albo w ogóle odmawianie mu statusu psychiatry, psychologa i systematycznego badacza psychiki poprzez eksponowanie pejoratywnych określeń dla jego antropologicznych zainteresowań ("guru New Age", "prorok", "teolog", "twórca mitologii"). Takie podejście do dzieła Junga popularyzowane jest także w Polsce, co odzwierciedla, ale chyba w większym stopniu niż na Zachodzie, nieadekwatną jeszcze wiedzę o całości myśli Junga jako propozycji nowej, integralnej psychologii i integralnej antropologii człowieka przełomu wieków i tysiącleci.
W porównaniu do niekwestionowanego uznania dla dzieła Freuda, liczące się aspekty intelektualnych dokonań Junga czekają jeszcze na rozpoznanie. Jego wizje człowieka i kultury, obejmujące głębie psychiki i aktualnych procesów kulturowych, sięgające zarówno w głąb tradycji i historii społeczeństw i cywilizacji, jak też w przyszłość spodziewanych przemian, w wielu punktach wyłamują się z rutynowych kwalifikacji. Na pewno nie przystają do roli lekarza, którego horyzonty są zawężone do myślenia kategoriami biologicznymi i biochemicznymi. Nie pasują do obrazu statystycznego psychologa, psychiatry, psychoanalityka czy statystycznego naukowca.
Jung znalazł interlokutorów i sprzymierzeńców w gronie wybitnych antropologów, psychologów i twórców XX wieku. Pierwszym wielkim psychologiem, który odkrył Junga, pomijając uznanie ze strony Bleulera w klinice Burghölzli, był niewątpliwie Zygmunt Freud. I choć ich burzliwie rozpoczęta znajomość (źródła mówią o pierwszej wielogodzinnej rozmowie tych psychoanalityków przerywanej tylko na posiłki) zakończyła się głuchym milczeniem, okres ich współpracy na pewno wniósł wiele dobrego dla poszerzenia wiedzy psychologicznej w dwudziestym wieku.
Dzieło Junga, obejmujące w swej zasadniczej masie 20 tomów Dzieł Zebranych (Gesammelte Werke), wykracza poza współczesne rozumienie nauki. Idąc śladami Freuda, Jung wkroczył z metodami głębinowej analizy psychologicznej na terytorium religii i kultury. Z drugiej strony zmienił status psychologii i całego systemu nauki. Jung zderzył się w swoich koncepcjach z przesądem naukowym panującym od kilku wieków w kulturze Zachodu, że nauka, badając rzeczywistość zza szklanej szyby intelektu, najlepiej i najtrafniej dostrzega i opisuje prawdę i rzeczywistość. Ten dominujący pogląd, jeden z wielu mitów, umożliwia rzetelne wprawdzie ujmowanie, ale tylko wybranego, materialno-przedmiotowego aspektu życia. Świat człowieka i tworzonej przez niego kultury potrzebuje obrazów, symboli, mitów i wierzeń. Subiektywnie odczuwana i przeżywana prawda symboli domaga się uznania ich empirycznej faktyczności. Nasz świat - na potrzeby nauki - zapomina o realności podmiotu i realności duszy. Podmiot obecny w przeżyciu artystycznym, religijnym, duchowym manifestuje się w realności faktów psychicznych, które nie mogą zostać wyłączone aktem poznawczym w absolutnym stopniu. A więc ów subiektywny element, wyrażony w psychologicznej kategorii uczucia, a także zupełnie irracjonalny i ledwie postrzegalny składnik intuicji i wyobrażeń pierwotnych, nie może zostać pominięty, jeśli chcemy mówić o badaniu całej rzeczywistości, w której uczestniczy czy w którą zaangażowany jest człowiek.
Psychologia Junga, zwłaszcza jego koncepcja typów psychicznych, archetypów i synchroniczności, wprowadza nowe perspektywy w analizie kultury, rozwoju indywidualnej osobowości - rzuca nowe światło na kwestię życia wewnętrznego, opisywanego i badanego od starożytności przez filozofów i mistyków różnych tradycji.
Z racji rozległości zainteresowań Junga i ze względu na złożoność jego osobowości, nie jest łatwo wybrać z biografii szwajcarskiego badacza takie elementy, które mogą dostatecznie adekwatnie przybliżyć jego postać i ukazać możliwie czytelnie jego życie, osobowość i osobę. Nawet powściągliwa ocena twórczości i dokonań Junga może zostać tak jednostronnie, subiektywnie odczytana, że podchodząc do referowania jego biografii, należy zastrzec się, zresztą w duchu jego poglądów, że jest to biografia subiektywna. Takie zastrzeżenie jest niezbędne po to, aby uzasadnić niedostateczność i fragmentaryczność opisu i zrównoważyć obiektywną i subiektywną stronę biografii. Do zaprezentowania tej biografii upoważnia, a nawet zobowiązuje mnie wieloletnie zainteresowanie dziedzinami wiedzy, na terenie których Jung trwale się zapisał. Te dziedziny to psychologia głębi, psychoanaliza, psychiatria, kultury Orientu, astrologia, psychologia kultury i psychologia religii.
Karol Gustaw Jung (Carl Gustav Jung) urodził się 26 lipca w Kesswill jako pierwsze dziecko Johanna Paula Achillesa Junga (1842-1896) i Emilii z domu Preiswerk (1848-1923). W 1881 roku rozpoczyna naukę w szkole podstawowej, pierwsze lekcje łaciny bierze od ojca. W młodości prowadzi namiętne dyskusje z ojcem na tematy religijne, ale teologiczne podejście ojca-pastora, który stawiał na tradycyjne podejście do wiary, nie zadawala go. Wiele jego młodzieńczych, intelektualnych i filozoficznych pytań pozostaje bez odpowiedzi. Od wczesnego dzieciństwa rejestruje w pamięci bogatą symbolikę swoich snów i fantazji.
Eksperymenty nad zjawiskami parapsychicznymi (psychokineza), przeprowadzane z kuzynką matki, stały się podstawą jego pracy doktorskiej. Na studiach, wraz z przyjacielem Albertem Oeri, zakłada stowarzyszenie Zofingia, w którym dyskutuje się wiele problemów psychologicznych i religijnych.
W 1895 rozpoczyna studia medyczne. Po uzyskaniu dyplomu lekarza (1900) podejmuje pracę w klinice psychiatrycznej Eugena Bleulera, autora koncepcji schizofrenii (1911). Zajmując się pacjentami chorymi na schizofrenię, dostrzegał, podobnie jak jego mistrz, psychologiczne uwarunkowania tej choroby, nazywanej jeszcze za niemieckim psychiatrą Emilem Kraepelinem dementia praecox (otępienie wczesne). W klinice Bleulera, wspólnie ze swoim przyjacielem Franzem Riklinem, Jung prodejmuje słynne badania metodą swobodnych skojarzeń słownych (1903-1905). W latach 1905-1913 prowadzi szkolenia w zakresie terapii hipnozą, psychonerwic i psychologii jako docent na wydziale medycznym Uniwersytetu w Zurychu.
Eksperyment skojarzeniowy opracowany przez Junga pozwalał na wykrywanie ukrytych kompleksów psychicznych (nieświadomych treści naładowanych emocjami). Było to oryginalne zastosowanie metody eksperymentu skojarzeniowego, jaką stosowali już wcześniej Wundt i Ziehan w badaniach asocjacji świadomych. Wnioski z tych psychologicznych badań Junga znalazły się m.in. w pierwszym opracowaniu teorii schizofrenii Bleulera, jakie ukazało się w 1911 roku. Koncepcja teoretyczna Bleulera nawiązuje do psychologicznych obserwacji Junga, jego młodego asystenta (za istotę procesu schizofrenicznego Bleuler uznaje rozluźnienie związków skojarzeniowych między pojęciami; jest to więc psychologiczna, a nie biologiczna definicja choroby).
Zainteresowania psychologiczne Junga w okresie szpitalnej praktyki psychiatrycznej, podczas której wiele uwagi poświęcał poszukiwaniu znaczeń myślenia schizofrenicznego, czynią go prekursorem psychoterapii psychoz (psychoanaliza Freuda powstała na bazie doświadczeń w pracy z pacjentami cierpiącymi na nerwice). Publikując wnioski ze swoich obserwacji z terapii chorych na schizofrenię, już w 1903 roku Jung dostarcza Freudowi niezwykle ważnego argumentu przemawiającego za słusznością odkryć psychoanalizy nie tylko w odniesieniu do zaburzeń nerwicowych, ale także psychotycznych, z którymi Freud nie miał kontaktu.
Pracę doktorską poświęca psychologii i patologii tzw. zjawisk tajemnych (okultystycznych). Wyniki badań zawiera w pracy O psychologii schizofrenii (1907). W latach 1902-1903 odbywa staż w Paryżu u Pierre'a Janeta, autora koncepcji abaissement du niveau mental (obniżenie poziomu świadomości). Kontakt z psychiatrią francuską umożliwia mu zapoznanie się z innymi znanymi postaciami na tym polu, do których należeli J. Charcot (badania nad histerią), L. Lévy-Bruhl (koncepcja wyobrażeń kolektywnych) czy L. Le Bon (psychologia tłumu, dusza zbiorowa). Późniejsza teoria nieświadomości Junga, oprócz korzeni w filozofii niemieckiej (np. von Hartmanna), nawiązuje wyraźnie do psychologii francuskiej. Nie jest więc tylko komentarzem czy rozwinięciem psychoanalizy Freuda.
W 1909 Jung rezygnuje z pracy w klinice Bleulera i poświęca się coraz bardziej angażującej go praktyce prywatnej. Przenosi się z rodziną do Küsnacht, niedaleko Zurychu (nad drzwiami domu umieszcza wymowny napis: Vocatus atque non vocatus Deus aderit - "Wzywany czy nie, Bóg przybędzie"). W tym czasie trwa najbardziej ożywiona współpraca z Freudem (bogata korespondencja, wzajemne odwiedziny, interpretowanie własnych snów itp.).
Znajomość ze starszym od niego o 19 lat twórcą psychoanalizy, Zygmuntem Freudem, rozpoczęła się korespondencyjnie. Wywarła ona niezaprzeczalny wpływ nie tylko na rozwój koncepcji teoretycznych Junga, ale także na jego życie osobiste. Pierwsza wymiana korespondencji między Jungiem a Freudem miała miejsce w kwietniu 1906 roku (Jung posłał Freudowi swoją pracę na temat psychoanalizy i testu skojarzeniowego), a pierwsze spotkanie z twórcą psychoanalizy nastąpiło 3 marca 1907 roku. Z fundamentalnym dziełem Freuda pt. "Objaśnianie marzeń sennych" Jung zetknął się znacznie wcześniej (przejrzał ją w 1900 roku), a poważniej zajął się nią w roku 1903. W związku z nieprzechylnym stanowiskiem środowisk naukowych wobec teorii Freuda opublikował w Münchner Medizinische Wochenschrift artykuł o teorii nerwic, powołując się na poglądy Freuda (1906). Artykuł ten zaowocował surowym ostrzeżeniem ze strony profesorów niemieckich co do jego dalszej kariery akademickiej. Drugi ważny epizod świadczący o poparciu, jakie Jung miał dla Freuda, to jego wystąpienie na konferencji medycznej w maju 1906 roku, gdzie stanął w obronie twórcy psychoanalizy zaatakowanego przez profesora psychiatrii i neurologii, Gustava Aschaffenburga. Jak zaznacza krytyczny wobec Junga, F. McLynn, obok poparcia dla Freudowskiej koncepcji obrony, wyparcia i przeniesienia, Jung już w tym wystąpieniu zaprezentował własną, niezależną opinię ("zmodyfikował teorię Freuda"), przeciwstawiając się traktowaniu wszystkich przypadków nerwicy jako przypadków o podłożu seksualnym.
Eugen Bleuler i Jung należeli do tych znaczących postaci w europejskim świecie medycznym, którzy jako pierwsi poza Wiedniem poważnie zainteresowali się koncepcjami Freuda. Bleuler traktował propozycje Freuda w szerszym kontekście, dążąc do bardziej ogólnego określenia tego nurtu poszukiwań (proponował własną nazwę dla tego kierunku - "psychologia głębi"). Nie odpowiadało to oczekiwaniom Freuda, który traktował swoje dzieło jako wydarzenie epokowe (przewrót o znaczeniu kopernikańskim). Twórca psychoanalizy nawiązał żywy kontakt z młodym Jungiem, ponieważ ten zainteresował się jego koncepcjami znacznie silniej niż Bleuler i bliskie mu było poszukiwanie czynników psychologicznych nie tylko w histerii i szerzej - w nerwicach, ale także w schizofrenii. W czasie, kiedy żywo rozwijał się kontakt Freuda z Jungiem, Eugen Bleuler - przełożony Junga w Burghölzli - opracowywał koncepcję i szczegółową symptomatologię schizofrenii (książka Bleulera o teorii schizofrenii została opublikowana w 1911 roku).
Żywe zainteresowanie psychoanalizą, jakie przejawił Jung, odpowiadało planom Freuda, któremu zależało na wprowadzeniu teorii psychoanalitycznej do szerszego kręgu badaczy. W tym czasie psychoanaliza ograniczała się swym zasięgiem do wąskiego grona wiedeńskich psychoanalityków żydowskiego pochodzenia. Wbrew oczekiwaniom swych najbliższych zwolenników z Wiednia, Freud zaczął lansować Junga jako swego następcę w kierowaniu ruchem psychoanalizy na świecie. To młody Jung, obok Ferencziego, towarzyszył Freudowi w jego pierwszej podróży z wykładami na temat odkryć psychoanalizy do USA (1909). Na zaproszenie Clark University (Worcester) Jung prowadził wykłady na temat eksperymentu skojarzeniowego. Kolejna wizyta w USA (Nowy Jork) z serią wykładów z teorii psychoanalizy w Fordham University nastąpiła kilka lat później (1912).
Wejście do środowiska psychoanalitycznego i silne poparcie Freuda zaowocowało tym, że na II Międzynarodowym Kongresie Psychoanalitycznym w Norymberdze Jung został wybrany przewodniczącym Międzynarodowego Towarzystwa Psychoanalitycznego (1910). Uczestniczył w sumie w trzech kongresach Międzynarodowego Towarzystwa Psychoanalitycznego (1908, 1910, 1911). Z funkcji przewodniczącego zrezygnował oficjalnie w 1914 roku. W czasie przynależności do Towarzystwa Psychoanalitycznego redagował pismo psychoanalityczne Jahrbuch für Psychoanalytische und Psychopathologische Forschungen.
Kontakty Junga z twórcą psychoanalizy uległy ostatecznemu zerwaniu głównie z powodu utrzymywania się różnic w interpretacji teorii libido (1913). Różnice ujawniły się już na początku znajomości z Freudem, gdyż Jung posiadał w wielu kwestiach własne "psychoanalityczne" poglądy, wielokrotnie stawiał też w rozmowach pytania o naturę zjawisk parapsychicznych (okultystycznych), o których Freudowi było niewygodnie dyskutować z racji racjonalistycznego nastawienia i obaw, że psychoanaliza zostanie uznana za "nienaukową". Znajomość dwu wielkich filarów psychologii głębi trwała dopóty, dopóki Freud kategorycznie nie zażądał bezwzględnego respektowania seksualnego dogmatu energii libido (w takiej właśnie interpretacji Freud upatrywał sens teorii psychoanalitycznej) .
Wydarzeniem, które ostatecznie przesądziło o rozstaniu Freuda z Jungiem było wydanie książki Junga Wandlungen und Symbole der Libido (1912). Mówienie o "symbolach libido", kiedy Freud rozumiał libido wyłącznie jako energię popędu seksualnego, uderzało - jak twierdził Freud - w esencję teorii psychoanalitycznej. Trwanie myśli psychoanalitycznej Freud widział wyłącznie przy utrzymaniu paradygmatu seksualnego. W efekcie nie odpisał na list Junga, w którym podtrzymał on własne, szersze, aseksualne (symboliczne) rozumienie libido.
Swój kierunek Jung określa wtedy jako psychologię kompleksową (kompleks jako konstelacja nieświadomości), traktując Freudowski kompleks Edypa jako jeden z kulturowych czynników determinujących świadomość jednostki (jego zdaniem Freud pierwszy odkrył ten kompleks jako archetyp nieświadomości zbiorowej). Oprócz seksualnej teorii Freuda, Jung poddaje także krytyce psychologię indywidualną Adlera jako skoncentrowaną jednostronnie na wymiarze adaptacji społecznej i dążeniu do mocy. W późniejszym okresie Jung dla swego kierunku wybiera nazwę "psychologia analityczna", co świadczy, mimo wszystko, o postrzeganiu swojej psychologii jako blisko spokrewnionej z psychoanalizą.
W 1913 Jung rezygnuje z wykładów na Politechnice Zurychskiej. Do roku 1919 trwa okres intensywnej introwersji i konfrontacji z nieświadomością w życiu Junga. Szczególną postacią (personifikacją), która reprezentowała nieświadomość, była skrzydlata postać starego mężczyzny (Filemon). Jung pisze wtedy tzw. Czerwoną Księgę oraz VII Sermones ad Mortuos ("Siedem kazań dla zmarłych"). Tekst ten, oceniany przez niektórych jako gnostycki, sam Jung określał sceptycznie jako "grzech młodości".
W tym czasie Jung prowadzi indywidualną terapię pacjentów oraz opisuje proces aktywnej wyobraźni. Rozwija dalej swoją teorię w kierunku zagadnień kulturowych. Wprowadza w tym okresie terminy: nieświadomość indywidualna, nieświadomość zbiorowa, indywiduacja, Anima, Animus, persona, a następnie przedstawia kolejne propozycje terminologiczne ważne dla interpretacji zjawisk nieświadomości: archetyp (1918) i jaźń (1921).
Pierwsze wydanie fundamentalnego dzieła Junga, Psychologische Typen ("Typy psychologiczne") ukazuje się w 1921 roku. Jung nawiązuje w nim do psychologii W. Jamesa, którego osobiście poznał i z którym prowadził żywe rozmowy podczas pobytu w USA. W "Typach psychologicznych" zawarte zostały psychologiczne zręby teorii Junga jako metody opisu psychiki jednostkowej i psychiki zbiorowej (psychologia typu, psychologia symbolu, psychologia kultury).
Omawia w nim dwa typy postawy w kulturze, filozofii, literaturze i religii - ekstrawertywną i introwertywną. Przedstawia oryginalną koncepcję czterech funkcji psychicznych - myślenia (Denken), uczucia (Fühlen), percepcji, spostrzegania zmysłowego (Empfinden) oraz intuicji, spostrzegania pozazmysłowego (Intuition). Wprowadza pojęcie jaźni - archetypu całości, jedności psychicznej, nazywając go obrazem Boga; bada obraz mandali w różnych kulturach jako symbol jaźni.
Znaczące dla zweryfikowania zainteresowań psychologicznych, antropologicznych i kulturowych Junga, były jego podróże na inne kontynenty. Podróż do Algierii i Tunezji (1920) owocuje doświadczeniem ogromnego spowolnienia czasu, aż do odczucia "statycznego, wielowiekowego istnienia". Podróż do USA (Indianie Pueblo, Nowy Orlean, Nowy Jork - lata 1923-1924) - ujawniła krytyczne spojrzenie na kulturę Zachodu i zdolność rozumienia głębokich pokładów znaczeniowych kultur tradycyjnych, w tym Indian postrzeganych powszechnie jako ludy prymitywne. Wyprawa do Kenii, Ugandy i nad Nil (1925-1926) pozwala mu zauważyć kosmiczne znaczenie ludzkiej świadomości (mit o człowieku jako stwórcy). W 1923 roku poznaje Richarda Wilhelma, znawcę kultury chińskiej, tłumacza Księgi Przemian (I Ching), który wysoko cenił znaczenie myśli Junga dla zrozumienia duchowego pokrewieństwa kultury Wschodu i Zachodu.
Pobyt w Indiach w 1938, którego celem było przyjęcie doktoratów Uniwersytetów w Kalkucie, Benares i Allahabad, był krótki i mało intensywny poznawczo z powodu choroby. Opierając się na psychologicznym podejściu do kultury, zauważył jednak, że życie Indii "nie zamknęło się w granicach głowy", a życie jako takie spełnia się jeszcze "w całym ciele". O wkładzie Junga w docenienie kultury Indii na Zachodzie świadczy fakt, że w jego pogrzebie uczestniczył premier Indii Jawahralal Nehru.
Jung znalazł również uznanie na Zachodzie. Otrzymał doktoraty honorowe Harvard University (1936), a także Oxfordu (1938). W 1938 przewodniczył Kongresowi Psychoterapii w Oxfordzie. Uroczystość nadania doktoratu w Oxfordzie była ostatnią okazją spotkania Junga z Freudem, który przebywał już wtedy w Londynie po ucieczce z Wiednia opanowanego przez nazistów. Freud nie przyjął jednak zaproszenia na uroczystość, zachowując do końca życia urazę do swego wcześniejszego ulubieńca i współpracownika.
Jung otrzymuje honorowe członkostwo Royal Society of Medicine w Londynie i Szwajcarskiej Akademii Nauk. Przyznana mu została Nagroda Literacka miasta Zurychu (1932), tytuł profesora ETH w Zurychu (1935) oraz doktoraty honorowe Uniwersytetu w Genewie (1945) i Zurychu (1955).
W latach 1925-1944 Jung prowadzi badania nad alchemią. W tekstach alchemicznych odkrywa psychologiczne znaczenie kamienia filozoficznego i poszczególnych symboli przemiany wewnętrznej: Cienia i śmierci (nigredo), przemiany (transmutatio) i odrodzenia (aurum). Alchemia jawi mu się jako filozofia religijna, a przesłanie chrześcijańskie za centralny przekaz psychiki człowieka Zachodu. Badania nad alchemią wieńczy dzieło "Psychologia i alchemia" (Psychologie and Alchemie, 1944). Po II wojnie światowej ukazują się dalsze fundamentalne dzieła integrujące dotychczasowe badania Junga w zakresie psychologii, religii i zjawisk kulturowych: Symbolik des Geistes ("Symbolika ducha", 1948), Aion (1951), Antwort auf Hiob ("Odpowiedź Hiobowi", 1952) i Mysterium Coniunctionis (1955-56).
Od 1933 roku Jung uczestniczy w wykładach w serii Eranos (Eranos - termin grecki, oznaczający spotkanie gości, z których każdy przynosi ze sobą na spotkanie duchowy prezent, np. wiersz, pieśń, przemowę). Odbywały się one corocznie we Włoszech niedaleko Ascony, w ośrodku założonym przez Olgę Fröbe-Kapteyn. Tematem pierwszego wykładu Junga było "Studium procesu indywiduacji". Przedmiotem kolejnych wykładów Junga były: "Archetypy nieświadomości zbiorowej" (1934), "Symbole indywiduacji w marzeniach sennych" (1935), "Obrazy zbawienia w alchemii" (1936), "Wizje Zosimosa" (1937), "Psychologiczne aspekty archetypu Matki" (1938), "Odrodzenie" (1939), "Psychologiczne aspekty dogmatu Trójcy św." (1940), "Symbole transformacji we mszy św." (1941), "Jaźń" (1948), "Synchroniczność" (1951).
W 1948 roku zainaugurował swoją działalność Instytut Junga w Zurychu, którego Jung był częstym gościem, ale nie uważał się za "jungistę". Jung współpracował z wybitnym znawcą kultury chińskiej Karlem Kerényim (wspólna praca Einführung in das Wesen der Mythologie ("Wprowadzenie do istoty mitologii", 1941), a także z laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki teoretycznej Wolfgangiem Paulim nad zasadą synchroniczności (akauzalności, zasady pozaprzyczynowości) - rezultatem tej współpracy była koncepcja synchroniczności w psychologii.
W 1957 roku we współpracy z Anielą Jaffé Jung rozpoczyna pracę nad książką autobiograficzną ("Wspomnienia, sny, myśli").
Życie osobiste Junga zawiera wiele barwnych historii. Znane jest wielkie wzburzenie w okresie młodzieńczym, kiedy napadnięty przez grupę wyrostków, poradził sobie, chwytając jednego z nich za ręce i odpędzając tak pozostałych. To jego jednak ukarano w szkole za ten wyczyn. Jung prowadził proste życie, sam rąbał drzewo, lubił rzeźbić i pływać łódką po jeziorze.
Zakupiona w 1922 roku posiadłość w Bollingen, na której zbudował dom ze słynną "wieżą", zawiera wiele tajemnic z osobistego życia Junga. Aby je jednak rozjaśnić i szerzej omówić biografię Junga jako psychologa, psychiatry, filozofa i antropologa, niezbędne jest odrębne studium. Przedstawione dalej lustracje wskazują na ślady jego osobistego rodowodu. Ukazują ludzi, którzy przyczynili się do rozwoju jego myśli - dzieła, które inspiruje wielu współczesnych do pogłębienia studiów nad człowiekiem i kulturą.
Przez całe życie towarzyszyła mu żona Emma Rauschenbach (1882-1955). Z małżeństwa z Emmą urodził im się jeden syn (Franz) i cztery córki (Agathe, Gret, Marianne, Helene). Doczekali się 19 wnucząt.
Jung zmarł po krótkiej chorobie w swoim domu w Küsnacht 6 czerwca 1961 roku.
- Artykuł ukazał się w kwartalniku "ALBO albo. Problemy psychologii i kultury".
Bibliografia:
- Franz von M.-L. (1975). C.G. Jung. His Myth in Our Time, Little, Brown and Company, Boston, Toronto.
- Grzesiuk L. (red.) (1994). Psychoterapia. Szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy, PWN, Warszawa.
- Hall C.S., G. Lindzey (1990). Teorie osobowości, PWN, Warszawa.
- Jacobi J. (1993). Psychologia C.G. Junga. Wprowadzenie do całości dzieła, Wyd. Wodnika, Warszawa.
- Jaffé A., C.G. Jung (1979). Word and Image, Bollingen Series XCVII:2, Princeton University Press.
- Jung C.G. (1984). Man and His Symbols, Dell Publishing CO., INC, New York.
- Jung C.G. (1992). Podróż na Wschód, Pusty Obłok, Warszawa.
- Jung C.G. (1993). Wspomnienia, sny, myśli. Spisane i podane do druku przez Anielę Jaffé, Wyd. Wrota - Wyd. KR, Warszawa.
- McLynn F. (2000). Carl Gustav Jung, Zysk i s-ka, Poznań.
- Messing M. (1990). Von Buddha bis C.G. Jung. Religion als lebendige Erfahrung, Walter, Olten.
- Moreno A. (1973). Jung, bogowie i człowiek współczesny, PAX, Warszawa.
- Pascal E. (1998). Psychologia Jungowska, Zysk i s-ka, Poznań.
- Pospiszyl K. (1991). Zygmunt Freud. Człowiek i dzieło, Ossolineum, Wrocław.
- Prokopiuk J. (1970). "Posłowie" (do:) C.G Jung, Psychologia a religia. Wybór pism, Książka
i Wiedza, Warszawa, s. 383-431. - Prokopiuk J. (1995). "Przedmowa" (do:) C.G. Jung, Odpowiedź Hiobowi, Ethos, Warszawa, s. 7-15.
- Rosińska Z. (1982). Jung, Wiedza Powszechna, Warszawa.
- Samuels A. (1991). Jung and Post-Jungians, Routledge, New York, London.
- Samuels A., B. Shorter, F. Plaut (1994). Krytyczny słownik analizy Jungowskiej, Unus.
- Schiess M. (red.) (2000). Lieber C.G. Jung. Was ich Ihnen schon immer sagen wollte, Walter Verlag.
- Suchodolski B.(1970). "Wstęp" (do:) C.G Jung, Psychologia a religia. Wybór pism, Książka
i Wiedza, Warszawa, s. 7-53. - Stachowski R. (2000), Historia współczesnej myśli psychologicznej od Wundta do czasów najnowszych, Scholar, Warszawa.
- Wehr G. (1988). Jung. A Biography, Shambhala, Boston, Halifax, Shaftesbury.
Opublikowano: 2004-10-10