Reklamy
Artykuł
Malgorzata Wudarczyk
Występowanie zniekształceń poznawczych w zależności od typu zaburzenia
Szereg psychologów i psychiatrów, wśród nich A. Beck i jego współpracownicy, J. Persons, i J. Beck, opisali typy błędów logicznych, które systematycznie odkrywali u swoich pacjentów oraz pokazali typowy mechanizm tworzenia zniekształceń poznawczych. Według A. Becka (rozdz. "Teoria i terapia poznawcza depresji", autorzy A. Solomon i D.F. Haaga w podręczniku "Psychoterapia poznawcza w teorii i praktyce" pod redakcją M. A. Reinecke i D. A. Clark) jedną z konsekwencji aktywizacji kluczowych przekonań negatywnych są systematyczne zaburzenia oceny codziennych doświadczeń, tak by były zbieżne z negatywnymi przekonaniami. Czyli, aby charakter doznawanych przez osobę doświadczeń pozostał spójny z ukrytymi negatywnymi przekonaniami, myślenie tej osoby podlega procesowi systematycznych zniekształceń poznawczych. Ch. Padesky i D. Greenberger piszą nawet, ze dostrzegamy jedynie to, do widzenie czego przygotowują nas nasze schematy. Doświadczenia, które przeczą aktywowanemu schematowi sa lekceważone lub po prostu niezauważane.
Reasumując, pewne wzorce myślenia intensyfikujące zmiany nastroju nakładają się na stany obniżonego nastroju, w efekcie czego ludzie mogą zbyt szybko formułować negatywne wnioski, tworzyć nadmierne uogólnienia, interpretować sytuacje w kategoriach ekstremalnych lub brać wszystko do siebie.
Judith Beck, w podręczniku "Terapia poznawcza. Podstawy i zagadnienia szczegółowe" zamieściła spis podstawowych zniekształceń (błędów) w myśleniu. Są to:
Interesujący wydaje się fakt, czy poszczególne zniekształcenia poznawcze są typowe dla pewnych zaburzeń psychicznych i czy istnieją w piśmiennictwie empiryczne dowody na to, ze właśnie takie a nie inne zniekształcenia współistnieją z konkretnym zaburzeniem.
Solomon i D.F Haaga (2005) podają za A. Beck i inni (1979) zniekształcenia typowe dla depresji. Najpowszechniej, według autorów, osoby w depresji stosują uogólnianie, inaczej generalizację, nadużywają słów "wszystko, zawsze, nigdy" ("nigdy mi się nic nie udaje"), zakładając, ze pojedyncze negatywne doświadczenia stanowią zdecydowaną zapowiedz uporczywych doświadczeń negatywnych. Równie często występuje myślenie dychotomiczne, czyli interpretacja doświadczeń w kategoriach albo całkowicie pozytywnych , albo całkowicie negatywnych ("jeśli nie mam sukcesu to przegrałem"), personalizacja, czyli odnoszenie do siebie wszystkich negatywnych wydarzeń ("to przeze mnie on zachorował") oraz wyolbrzymianie, czyli przecenianie negatywnych aspektów własnych doświadczeń ("strasznie się zachowałem"). Beck nazwał ten typowy dla depresji zwyczaj posługiwania się negatywnymi zniekształceniami poznawczymi mianem "negatywnego filtra".
J. Mark G. Williams w rozdziale "Depresja" w pracy zbiorowej "Terapia poznawczo-behawioralna. Badania naukowe i praktyka kliniczna’, pod redakcją D.M. Clark, Ch.G. Fairburn, podaje następujące błędy logiczne: arbitralne wnioskowanie ("mój przyjaciel nie odpowiada na telefon, na pewno świetnie się bawi"), nadmierna generalizacja ("to zawsze mnie się przydarza"), selektywne abstrahowanie, czyli pomijanie pozytywów, wyolbrzymianie, minimalizacja, personalizacja i myślenie dychotomiczne.
J. Scott w rozdziale "Teoria i terapia zaburzeń afektywnych dwubiegunowych" w "Psychoterapii poznawczej" M.A. Reinecke i D.A. Clark przytoczył pierwotny model poznawczy Becka, według którego mania to lustrzane odbicie depresji i cechuje ją pozytywna triada poznawcza siebie, świata i przyszłości, wraz z pozytywnymi zniekształceniami poznawczymi. Podstawowe to wyciąganie pozytywnych wniosków ("mogę wszystko"), niedocenianie ryzyka ("nic mi nie grozi"), minimalizowanie problemów ("nic złego nie może mi się przytrafić"). Zniekształcenia poznawcze stanowią tendencyjne potwierdzenie pozytywnej triady poznawczej.
W książce "Terapia lęku społecznego. Podejsce poznawczo-behawioralne. Przewodnik terapeuty" autorzy D.A. Hope., R.G. Heimberg, C.L. Turk przedstawili dane o typach myśli, opisywanych przez klientów z lękiem społecznym, w kontekście ekspozycji podczas sesji. Spośród zakodowanych 1046 myśli, ponad połowę stanowiły myśli przewidujące negatywne wykonanie: "nie będę wiedział co powiedzieć"; negatywny rezultat: "nikt nie będzie chciał ze mną rozmawiać" i etykietki:"pomyśli, ze jestem dziwny".
Łatwe do rozpoznania są tu następujące zniekształcenia: przepowiadanie przyszłości (katastrofizacja), wyolbrzymianie negatywnych aspektów, czytanie w myślach i etykietowanie.
Hope, Heimberg, Juster i Turk (2007) opisują, jaka rolę w rzeczywistej sytuacji odgrywają dysfunkcjonalne wzorce myślenia. Charakterystyczne dla każdego człowieka sposoby postrzegania świata autorzy porównali do filtru. Taki filtr, przez który przechodzą spostrzeżenia dotyczące świata, sprawia, że osoba myśli i działa w oparciu o niego. Autorzy posłużyli się metaforą żółtych okularów, przez który widzą świat osoby z lękiem społecznym. Kolor żółty w światłach ulicznych ostrzega, żeby się przygotować, analogicznie "żółte okulary" u osoby z lękiem społecznym ostrzegają, że w pobliżu może być zagrożenie, więc trzeba się na nie przygotować. System filtrujący jest specyficznie nastawiony na informacje związane z zagrożeniem społecznym, przepuszcza informacje o wszelkich oznakach negatywnej reakcji środowiska, a zatrzymuje informacje mówiące o braku zagrożenia. Można powiedzieć, że to taka bliska współpraca dwóch błędów w myśleniu – filtru mentalnego i wyolbrzymiania/umniejszania.
Według Clarka (2005), doświadczanie ataków paniki jest spowodowane tendencją do interpretowania pewnych doznań cielesnych w sposób katastroficzny. Katastroficzna interpretacja obejmuje postrzeganie cielesnych doznań jako bardziej niebezpiecznych niż są w rzeczywistości. Po tym, jak się już rozwinie tendencja do katastroficznej interpretacji doznań fizycznych, pojawiają się inne procesy, które przyczyniają się do podtrzymania lęku panicznego: nadmierna czujność i zachowania zabezpieczające. Zniekształcenia poznawcze odgrywające role w powstawaniu i utrzymywaniu się lęku panicznego to katastrofizacja, zwana tez przepowiadaniem przyszłości ("będę miał zawał") i selektywna uwaga ( "moje serce nierówno bije, muszę to obserwować").
Błędy rozumowania u osób obsesyjno-kompulsywnych powstają w skutek utrzymywania specyficznych założeń. Salkowskis i Wahl w "Terapii poznawczo-behawioralnej zaburzeń obsesyjnych" ("Psychoterapia poznawcza", praca zbiorowa) podają przykładowe założenia dla pacjentów z OCD:
Wiele osądów wynikających z takich założeń jest błędnych. Najbardziej typowym i ważnym błędem jest przekonanie "jakikolwiek wpływ na wynik jest równoznaczny z odpowiedzialnością za wynik". W chwili, gdy pacjentów nękają natręctwa związane z przewidywaniem rozlicznych negatywnych skutków działania, to pojawia się tendencja do specyficznego odbierania świata , a szczególna wagę pacjenci przypisują premedytacji, czyli umiejętności przewidzenia szkodliwych rezultatów.
Bryńska (2007) zebrała błędy w logicznym rozumowaniu, charakterystyczne dla osób z OCD. Są to: myślenie dychotomiczne ("jeśli popełniłem jeden błąd to znaczy, ze jestem do niczego"), nadmierne wyolbrzymianie, zwłaszcza, gdy dotyczy możliwego zagrożenia lub nieszczęścia ("lepiej umyć ręce jeszcze raz, w przeciwnym razie mogę się rozchorować") katastrofizacja, czyli przewidywanie negatywnego scenariusza zdarzeń ("Jeśli on nie telefonuje ze się spóźni, to może oznaczać ze nie żyje") personalizacja, w znaczeniu – obwinianie się oraz myślenie magiczne, czyli wiara, że miedzy pozornie niezwiązanymi ze sobą zjawiskami mogą zachodzić związki przyczynowo-skutkowe.
T. Millon i R. Davis (2005) podkreślają, ze umysł stale i aktywnie tworzy interpretacje świata, siebie samego, innych ludzi oraz przyszłości, a nawet "zniekształca wszystko, czego się tknie".
Ludzie o osobowości unikającej, przekonani ze ich "ja" jest wybrakowane i przynosi wstyd, są nadwrażliwi na sygnały dezaprobaty i możliwość zawstydzania przez innych, dlatego wydobywają z tła wszystko, co daje się zinterpretować jako niedoskonałość "ja". To myślenie jednotorowe oraz wyolbrzymianie/umniejszanie.
Pozbawione wglądu, niezdające sobie sprawy ze swojej dziwaczności osoby schizotypowe często działają zgodnie z informacjami uzyskanymi ze swoich własnych, dziwacznych źródeł i podstawowe zniekształcenie w ich przypadku to uzasadnianie emocjonalne.
Osoby narcystyczne muszą wierzyć w swoją wyższość dlatego są nadzwyczaj wyczulone na lekceważenie ich talentów czy inteligencji (wyolbrzymianie/umniejszanie).
Osoby kompulsyjne żądają od swojego "ja" perfekcji , a mało istotny błąd niweczy cały trud i prowadzi do wniosków, ze zawiodły. To myślenie dychotomiczne, które, wskazując perfekcyjny wynik jako jedyne możliwe rozwiązanie każdej sytuacji, prowadzi do kolejnego błędu – katastrofizowania.
W służbie osób antyspołecznych, mających niedostatecznie rozwinięte schematy brania na siebie odpowiedzialności i poczucia winy za naruszenie norm społecznych, można dostrzec myślenie dychotomiczne oraz minimalizację.
U osób zależnych na czoło wysuwa się czaro-biały obraz świata, efekt myślenia dychotomicznego, co prowadzi też do kolejnego zniekształcenia, myślenia katastroficznego, szczególnie jeśli chodzi o bliskie związki.
Piancentini, Bergman i Alkins w rozdziale "Poznawczo-behawioralne interwencje w terapii zaburzeń lękowych okresu dzieciństwa" (Reinecke, Clark 2005) przyjmują, ze główne zniekształcenia poznawcze w zaburzeniach lękowych u dzieci to: katastrofizacja (spodziewanie się możliwie najgorszych następstw danej sytuacji np. "to się nigdy nie uda"), nadmierne uogólnianie ( np. "jak raz mi się nie udało, to już nigdy nie pójdzie dobrze"), personalizacja ("to zależy tylko ode mnie") oraz selektywna uwaga ( koncentrowanie się wyłącznie na negatywnych aspektach zdarzenia lub sytuacji) .
Warto zauważyć, że zniekształcone myśli przedstawiają nierealistyczne spojrzenie na rzeczywistość, poszczególne typy myśli nie wykluczają się wzajemnie, a nawet dana myśl może zaliczać się do kilku kategorii błędów.
Zniekształcenia w myśleniu mogą być przejawem podatności do rozwoju zaburzeń lub odwrotnie, zniekształcenia mogą być następstwem występujących już u danej osoby zaburzeń na tle lękowym. Ta relacja jest bardzo złożona, ale bez względu na to, czy zniekształcenia poznawcze są przyczyną czy skutkiem zaburzeń lękowych, przyczyniają się do podtrzymywania wzorców reakcji lękowej. Natura związku poszczególnych tendencji poznawczych z konkretnymi zaburzeniami nie jest jasna, można zauważyć jedynie pewne prawidłowości. W przypadku niektórych zaburzeń, autorzy, podając specyficzne modele poznawcze, proponują w opisie konkretne zniekształcenia poznawcze.
Zarówno autorzy piszący o depresji, jak i opisujący zaburzenia lękowe, na pierwszym miejscu w towarzyszącym tym zaburzeniom zniekształceniach poznawczych, wymieniają nadmierne uogólnianie, myślenie dychotomiczne i personalizację. Na kolejnym miejscu w depresji plasuje się pomijanie pozytywów (wyolbrzymianie/zmniejszanie), natomiast w zaburzeniach lękowych jest to przepowiadanie przyszłości (katastrofizacja) i selektywna uwaga.
Podsumowując, warto przypomnieć, że badania empiryczne pomogły już zidentyfikować specyficzne dla wielu zaburzeń psychicznych sposoby myślenia. Znane są tez drogi powstawania i sposoby modyfikacji schematów poznawczych. Przedstawiony powyżej przegląd piśmiennictwa dostarcza tez w pewnym stopniu odpowiedzi, które konkretne zniekształcenia poznawcze są cechą charakterystyczne dla danego zaburzenia. Mimo iż poszczególne zniekształcenia występują (w różnym stopniu) w różnych stanach klinicznych, to jednak potrafimy odróżnić, które sa typowe np. dla lęku panicznego, leku społecznego, depresji. Wydaje się jednak, ze ten szczególny aspekt treści poznawczych wymaga dodatkowych badań empirycznych, aby obecnie istniejące powiązania między zniekształceniami poznawczymi a rodzajem zaburzenia były oparte na naukowych dowodach.
Skomentuj artykuł
Zobacz komentarze do tego artykułu
Reasumując, pewne wzorce myślenia intensyfikujące zmiany nastroju nakładają się na stany obniżonego nastroju, w efekcie czego ludzie mogą zbyt szybko formułować negatywne wnioski, tworzyć nadmierne uogólnienia, interpretować sytuacje w kategoriach ekstremalnych lub brać wszystko do siebie.
Judith Beck, w podręczniku "Terapia poznawcza. Podstawy i zagadnienia szczegółowe" zamieściła spis podstawowych zniekształceń (błędów) w myśleniu. Są to:
- Myślenie w kategoriach "wszystko albo nic" (zwane tez myśleniem czarno-białym, spolaryzowanym albo dychotomicznym). Takie myślenie polega na patrzenie na sytuację w kategoriach dwóch skrajności, a nie kontinuum, np. "jeśli nie odniosę sukcesu to jestem nieudacznikiem".
- Katastrofizacja (zwana tez przepowiadaniem przyszłości) polega na przewidywaniu negatywnej przyszłości, bez brania pod uwagę innych bardziej prawdopodobnych możliwości.
- Lekceważenie lub pomijanie pozytywnych informacji – nie opierając się na żadnych rozsądnych przesłankach, mówimy sobie, ze pozytywne doświadczenia, uczynki lub cechy się nie liczą, np. "dostałam ocenę bardzo dobrą, ale to nie znaczy ze byłam dobra, po prostu miałam szczęście".
- Uzasadnianie emocjonalne - jeśli coś czujemy, to myślimy, że to musi być prawda i pomijamy dowody przeciwne – "czuję, że mi to nie wyszło".
- Etykietowanie – polega na przyklejaniu sztywnych, ogólnikowych etykietek sobie i innym, np. "jestem gamoniem".
- Wyolbrzymianie/umniejszanie - wyolbrzymiamy negatywne aspekty i/lub umniejszamy pozytywne, zamiast opierać się na rozsądnych przesłankach w ocenie siebie, innych osób lub sytuacji.
- Filtr mentalny (zwany selektywna uwagą) - polega na nieumiejętności uwzględnienia pełnego obrazu w ocenie sytuacji, a skupianiu się na jednym negatywnym szczególe.
- Czytanie w myślach - polega na nieuzasadnionym przekonaniu, że wiemy co myślą inni, bez uwzględnienia wielu różnych możliwości, np. "on myśli, żze ja nic nie rozumiem".
- Nadmierne uogólnianie - to wyciąganie ogólnego, negatywnego wniosku, dalece wykraczającego poza bieżącą sytuację, np. "czułam się źle na zebraniu, więc nie nadaję się do bycia z ludźmi".
- Personalizacja - to wiara w to, ze jesteśmy powodem negatywnych zachowań innych ludzi, a nie bierzemy pod uwagę innych, bardziej prawdopodobnych powodów ich zachowania, np. "mechanik był dla mnie niemiły - widocznie zrobiłam cos nie tak".
- Nadużywanie imperatywów: "muszę", "powinienem", wskutek posiadania nazbyt precyzyjnej i sztywnej koncepcji tego, jak my sami lub inne osoby powinny się zachowywać.
- Myślenie jednotorowe (efekt lornetki) – to widzenie jedynie negatywnych aspektów sytuacji.
Interesujący wydaje się fakt, czy poszczególne zniekształcenia poznawcze są typowe dla pewnych zaburzeń psychicznych i czy istnieją w piśmiennictwie empiryczne dowody na to, ze właśnie takie a nie inne zniekształcenia współistnieją z konkretnym zaburzeniem.
Zniekształcenia poznawcze w depresji
Solomon i D.F Haaga (2005) podają za A. Beck i inni (1979) zniekształcenia typowe dla depresji. Najpowszechniej, według autorów, osoby w depresji stosują uogólnianie, inaczej generalizację, nadużywają słów "wszystko, zawsze, nigdy" ("nigdy mi się nic nie udaje"), zakładając, ze pojedyncze negatywne doświadczenia stanowią zdecydowaną zapowiedz uporczywych doświadczeń negatywnych. Równie często występuje myślenie dychotomiczne, czyli interpretacja doświadczeń w kategoriach albo całkowicie pozytywnych , albo całkowicie negatywnych ("jeśli nie mam sukcesu to przegrałem"), personalizacja, czyli odnoszenie do siebie wszystkich negatywnych wydarzeń ("to przeze mnie on zachorował") oraz wyolbrzymianie, czyli przecenianie negatywnych aspektów własnych doświadczeń ("strasznie się zachowałem"). Beck nazwał ten typowy dla depresji zwyczaj posługiwania się negatywnymi zniekształceniami poznawczymi mianem "negatywnego filtra".
J. Mark G. Williams w rozdziale "Depresja" w pracy zbiorowej "Terapia poznawczo-behawioralna. Badania naukowe i praktyka kliniczna’, pod redakcją D.M. Clark, Ch.G. Fairburn, podaje następujące błędy logiczne: arbitralne wnioskowanie ("mój przyjaciel nie odpowiada na telefon, na pewno świetnie się bawi"), nadmierna generalizacja ("to zawsze mnie się przydarza"), selektywne abstrahowanie, czyli pomijanie pozytywów, wyolbrzymianie, minimalizacja, personalizacja i myślenie dychotomiczne.
Zniekształcenia myślenia w zaburzeniu afektywnym dwubiegunowym
J. Scott w rozdziale "Teoria i terapia zaburzeń afektywnych dwubiegunowych" w "Psychoterapii poznawczej" M.A. Reinecke i D.A. Clark przytoczył pierwotny model poznawczy Becka, według którego mania to lustrzane odbicie depresji i cechuje ją pozytywna triada poznawcza siebie, świata i przyszłości, wraz z pozytywnymi zniekształceniami poznawczymi. Podstawowe to wyciąganie pozytywnych wniosków ("mogę wszystko"), niedocenianie ryzyka ("nic mi nie grozi"), minimalizowanie problemów ("nic złego nie może mi się przytrafić"). Zniekształcenia poznawcze stanowią tendencyjne potwierdzenie pozytywnej triady poznawczej.
Zniekształcenia poznawcze w fobii społecznej
W książce "Terapia lęku społecznego. Podejsce poznawczo-behawioralne. Przewodnik terapeuty" autorzy D.A. Hope., R.G. Heimberg, C.L. Turk przedstawili dane o typach myśli, opisywanych przez klientów z lękiem społecznym, w kontekście ekspozycji podczas sesji. Spośród zakodowanych 1046 myśli, ponad połowę stanowiły myśli przewidujące negatywne wykonanie: "nie będę wiedział co powiedzieć"; negatywny rezultat: "nikt nie będzie chciał ze mną rozmawiać" i etykietki:"pomyśli, ze jestem dziwny".
Łatwe do rozpoznania są tu następujące zniekształcenia: przepowiadanie przyszłości (katastrofizacja), wyolbrzymianie negatywnych aspektów, czytanie w myślach i etykietowanie.
Hope, Heimberg, Juster i Turk (2007) opisują, jaka rolę w rzeczywistej sytuacji odgrywają dysfunkcjonalne wzorce myślenia. Charakterystyczne dla każdego człowieka sposoby postrzegania świata autorzy porównali do filtru. Taki filtr, przez który przechodzą spostrzeżenia dotyczące świata, sprawia, że osoba myśli i działa w oparciu o niego. Autorzy posłużyli się metaforą żółtych okularów, przez który widzą świat osoby z lękiem społecznym. Kolor żółty w światłach ulicznych ostrzega, żeby się przygotować, analogicznie "żółte okulary" u osoby z lękiem społecznym ostrzegają, że w pobliżu może być zagrożenie, więc trzeba się na nie przygotować. System filtrujący jest specyficznie nastawiony na informacje związane z zagrożeniem społecznym, przepuszcza informacje o wszelkich oznakach negatywnej reakcji środowiska, a zatrzymuje informacje mówiące o braku zagrożenia. Można powiedzieć, że to taka bliska współpraca dwóch błędów w myśleniu – filtru mentalnego i wyolbrzymiania/umniejszania.
Zniekształcenia myślenia w lęku panicznym
Według Clarka (2005), doświadczanie ataków paniki jest spowodowane tendencją do interpretowania pewnych doznań cielesnych w sposób katastroficzny. Katastroficzna interpretacja obejmuje postrzeganie cielesnych doznań jako bardziej niebezpiecznych niż są w rzeczywistości. Po tym, jak się już rozwinie tendencja do katastroficznej interpretacji doznań fizycznych, pojawiają się inne procesy, które przyczyniają się do podtrzymania lęku panicznego: nadmierna czujność i zachowania zabezpieczające. Zniekształcenia poznawcze odgrywające role w powstawaniu i utrzymywaniu się lęku panicznego to katastrofizacja, zwana tez przepowiadaniem przyszłości ("będę miał zawał") i selektywna uwaga ( "moje serce nierówno bije, muszę to obserwować").
Zniekształcenia myślenia w zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym
Błędy rozumowania u osób obsesyjno-kompulsywnych powstają w skutek utrzymywania specyficznych założeń. Salkowskis i Wahl w "Terapii poznawczo-behawioralnej zaburzeń obsesyjnych" ("Psychoterapia poznawcza", praca zbiorowa) podają przykładowe założenia dla pacjentów z OCD:
- Myślenie o działaniu jest równoznaczne z działaniem.
- Niezapobiezenie (lub niepodjęcie próby zapobieżenia) krzywdzie wyrządzonej sobie lub innym jest równoznaczne z wyrządzeniem tej krzywdy.
Wiele osądów wynikających z takich założeń jest błędnych. Najbardziej typowym i ważnym błędem jest przekonanie "jakikolwiek wpływ na wynik jest równoznaczny z odpowiedzialnością za wynik". W chwili, gdy pacjentów nękają natręctwa związane z przewidywaniem rozlicznych negatywnych skutków działania, to pojawia się tendencja do specyficznego odbierania świata , a szczególna wagę pacjenci przypisują premedytacji, czyli umiejętności przewidzenia szkodliwych rezultatów.
Bryńska (2007) zebrała błędy w logicznym rozumowaniu, charakterystyczne dla osób z OCD. Są to: myślenie dychotomiczne ("jeśli popełniłem jeden błąd to znaczy, ze jestem do niczego"), nadmierne wyolbrzymianie, zwłaszcza, gdy dotyczy możliwego zagrożenia lub nieszczęścia ("lepiej umyć ręce jeszcze raz, w przeciwnym razie mogę się rozchorować") katastrofizacja, czyli przewidywanie negatywnego scenariusza zdarzeń ("Jeśli on nie telefonuje ze się spóźni, to może oznaczać ze nie żyje") personalizacja, w znaczeniu – obwinianie się oraz myślenie magiczne, czyli wiara, że miedzy pozornie niezwiązanymi ze sobą zjawiskami mogą zachodzić związki przyczynowo-skutkowe.
Zniekształcenia poznawcze w niektórych zaburzeniach osobowości
T. Millon i R. Davis (2005) podkreślają, ze umysł stale i aktywnie tworzy interpretacje świata, siebie samego, innych ludzi oraz przyszłości, a nawet "zniekształca wszystko, czego się tknie".
Ludzie o osobowości unikającej, przekonani ze ich "ja" jest wybrakowane i przynosi wstyd, są nadwrażliwi na sygnały dezaprobaty i możliwość zawstydzania przez innych, dlatego wydobywają z tła wszystko, co daje się zinterpretować jako niedoskonałość "ja". To myślenie jednotorowe oraz wyolbrzymianie/umniejszanie.
Pozbawione wglądu, niezdające sobie sprawy ze swojej dziwaczności osoby schizotypowe często działają zgodnie z informacjami uzyskanymi ze swoich własnych, dziwacznych źródeł i podstawowe zniekształcenie w ich przypadku to uzasadnianie emocjonalne.
Osoby narcystyczne muszą wierzyć w swoją wyższość dlatego są nadzwyczaj wyczulone na lekceważenie ich talentów czy inteligencji (wyolbrzymianie/umniejszanie).
Osoby kompulsyjne żądają od swojego "ja" perfekcji , a mało istotny błąd niweczy cały trud i prowadzi do wniosków, ze zawiodły. To myślenie dychotomiczne, które, wskazując perfekcyjny wynik jako jedyne możliwe rozwiązanie każdej sytuacji, prowadzi do kolejnego błędu – katastrofizowania.
W służbie osób antyspołecznych, mających niedostatecznie rozwinięte schematy brania na siebie odpowiedzialności i poczucia winy za naruszenie norm społecznych, można dostrzec myślenie dychotomiczne oraz minimalizację.
U osób zależnych na czoło wysuwa się czaro-biały obraz świata, efekt myślenia dychotomicznego, co prowadzi też do kolejnego zniekształcenia, myślenia katastroficznego, szczególnie jeśli chodzi o bliskie związki.
Zniekształcenia w zaburzeniach lękowych u dzieci
Piancentini, Bergman i Alkins w rozdziale "Poznawczo-behawioralne interwencje w terapii zaburzeń lękowych okresu dzieciństwa" (Reinecke, Clark 2005) przyjmują, ze główne zniekształcenia poznawcze w zaburzeniach lękowych u dzieci to: katastrofizacja (spodziewanie się możliwie najgorszych następstw danej sytuacji np. "to się nigdy nie uda"), nadmierne uogólnianie ( np. "jak raz mi się nie udało, to już nigdy nie pójdzie dobrze"), personalizacja ("to zależy tylko ode mnie") oraz selektywna uwaga ( koncentrowanie się wyłącznie na negatywnych aspektach zdarzenia lub sytuacji) .
Warto zauważyć, że zniekształcone myśli przedstawiają nierealistyczne spojrzenie na rzeczywistość, poszczególne typy myśli nie wykluczają się wzajemnie, a nawet dana myśl może zaliczać się do kilku kategorii błędów.
Zniekształcenia w myśleniu mogą być przejawem podatności do rozwoju zaburzeń lub odwrotnie, zniekształcenia mogą być następstwem występujących już u danej osoby zaburzeń na tle lękowym. Ta relacja jest bardzo złożona, ale bez względu na to, czy zniekształcenia poznawcze są przyczyną czy skutkiem zaburzeń lękowych, przyczyniają się do podtrzymywania wzorców reakcji lękowej. Natura związku poszczególnych tendencji poznawczych z konkretnymi zaburzeniami nie jest jasna, można zauważyć jedynie pewne prawidłowości. W przypadku niektórych zaburzeń, autorzy, podając specyficzne modele poznawcze, proponują w opisie konkretne zniekształcenia poznawcze.
Zarówno autorzy piszący o depresji, jak i opisujący zaburzenia lękowe, na pierwszym miejscu w towarzyszącym tym zaburzeniom zniekształceniach poznawczych, wymieniają nadmierne uogólnianie, myślenie dychotomiczne i personalizację. Na kolejnym miejscu w depresji plasuje się pomijanie pozytywów (wyolbrzymianie/zmniejszanie), natomiast w zaburzeniach lękowych jest to przepowiadanie przyszłości (katastrofizacja) i selektywna uwaga.
Podsumowując, warto przypomnieć, że badania empiryczne pomogły już zidentyfikować specyficzne dla wielu zaburzeń psychicznych sposoby myślenia. Znane są tez drogi powstawania i sposoby modyfikacji schematów poznawczych. Przedstawiony powyżej przegląd piśmiennictwa dostarcza tez w pewnym stopniu odpowiedzi, które konkretne zniekształcenia poznawcze są cechą charakterystyczne dla danego zaburzenia. Mimo iż poszczególne zniekształcenia występują (w różnym stopniu) w różnych stanach klinicznych, to jednak potrafimy odróżnić, które sa typowe np. dla lęku panicznego, leku społecznego, depresji. Wydaje się jednak, ze ten szczególny aspekt treści poznawczych wymaga dodatkowych badań empirycznych, aby obecnie istniejące powiązania między zniekształceniami poznawczymi a rodzajem zaburzenia były oparte na naukowych dowodach.
- Autorka jest psychologiem i psychoterapetką poznawczo-behawioralną. Prowadzi Gabinet Psychologiczny i Psychoterapeutyczny DIADA. Zajmuje się psychoterapią zaburzeń lekowych i depresji u osob dorosłych.
Bibliografia
- Beck Judith, (2005) "Terapia poznawcza. Podstawy i zagadnienia szczegółowe", Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Bryńska Anita (2007) "Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne. Rozpoznanie, etiologia, terapia poznawczo-behawioralna" , Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Clark David M, Fairburn Christopher G.. (2006) "Terapia Poznawczo-behawioralna. Badania naukowe i praktyka kliniczna", Alliance Press
- Hope Debra A., Heimberg Richard. G., Turk Cynthia. L (2007), "Terapia lęku społecznego. Podejsce poznawczo- behawioralne. Przewodnik terapeuty", Alliance Press
- Hope Debra. A., Heimberg Richard. G., Juster Harlan R., Turk Cynthia. L. (2007), "Terapia lęku społecznego. Podejsce poznawczo- behawioralne. Podręcznik ćwiczeń klienta", Alliance Press
- Milion Theodore Davis i Roger (2005) “Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie", Instytut Psychologii Zdrowia
- Padesky Christine A. , Greenberger Dennis (2004) “Umysł ponad nastrojem. Podręcznik terapeuty", Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Reinecke Mark. A i. Clark David. A (2005) "Psychoterapia poznawcza w teorii i praktyce", Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Opublikowano: 2009-12-05
Zobacz komentarze do tego artykułu
Występowanie zniekształceń poznawczych w zależności od typu zaburzenia
Autor: deemi Data: 2009-12-06, 21:55:04 Odpowiedzartykuł idealny dla tego portalu gdzie tak wielu ludzi szuka motywów i przyczyn zachowań.... Czytaj dalej
- RE: Występowanie zniekształceń poznawczych w zależności od typu zaburzenia - mroczny_kosiarz, 2009-12-12, 13:15:44
- RE: Występowanie zniekształceń poznawczych w zależności od typu zaburzenia - Agugu, 2009-12-12, 15:28:55