Reklamy
Artykuł
Karolina Walczykowska
Podejście humanistyczne w psychoterapii
Nurt psychologii humanistycznej zrodził się w latach 40-tych XX wieku jako sprzeciw wobec psychoanalizy oraz behawioryzmu. Swój rozkwit przeżywał jednak dopiero w latach 60-tych, kiedy to nazywany był trzecią siłą psychologii lub przełomem w psychologicznym myśleniu o człowieku. Przedstawiciele tego nurtu, do których zalicza się m.in. Rogers, Perls, Laing, Maslow, Lowen, Janov, zarzucali kreowanie uproszczonego i odbiegającego od rzeczywistości obrazu człowieka, który jest niejako zniewolony przez popędy lub sterowany przez sytuacje bodźcowe. Ograniczenia psychoanalizy i behawioryzmu, które odrzucały możliwości i zdolności człowieka czyniące go niepowtarzalnym, przyczyniły się do ugruntowania założeń nowej psychologii, która za cel stawia sobie zrozumienie wewnętrznych przeżyć człowieka oraz nauczenie go opanowywać swoje przeżycia.
Człowiek w nurcie humanistycznym jest traktowany jako podmiot autonomiczny, który nie jest już bezwolną marionetką, lecz samodzielnie i z pełną świadomością przyjmuje rolę obserwatora i kreatora rzeczywistości. Według psychologów humanistycznych stanowi również istotę posiadającą ogromny potencjał tkwiących w niej zdolności. Dzięki spontaniczności, twórczości i żarliwości, którym wtóruje ogromna motywacja wewnętrzna, jest on w stanie doznać przeżyć transcendentalnych. Akcentowanie znaczenia bezpośredniego przeżycia wewnętrznego oraz analiza problemów duchowych, wartości oraz perspektyw idą w parze z koncentracją na bezpośredniości i teraźniejszości. Skupienie się na 'tu i teraz' jest głównym założeniem idei psychologii humanistycznej i nakazuje człowiekowi nauczyć się okazywać swoje uczucia zarówno wobec samego siebie, jak również wobec ludzi z najbliższego otoczenia oraz akceptować i przeżywać uczucia innych kierowane wobec niego.
Zrzucenie maski nałożonej człowiekowi przez behawiorystów i psychoanalityków oraz bycie przeźroczystym jak kryształ czyni jednostkę bardziej otwartą na innych, ich potrzeby i uczucia, ale jednocześnie umożliwia sprawniejszą eksploracją własnego wnętrza. Znajomość siebie samego, swoich pragnień, uczuć, zdolności rodzi potrzebę samorealizacji, która w psychologii humanistycznej zajmuje centralne miejsce i jest rozumiana jako proces rozwijania zdolności do spostrzegania nieprzekłamanej rzeczywistości oraz do bycia nieprzywiązanym zarówno do rzeczy, jak i idei. Ponadto samorealizacja to także zainteresowanie okazywane innym ludziom oraz zdolność tworzenia wolnego od presji kultury.
Podstawę filozoficzną psychologii humanistycznej stanowią egzystencjalizm, personalizm oraz fenomenologia, które mimo swoich indywidualnych różnic są zgodne co do upodmiotowienia sytuacji badawczej, dialogu i komunikacji między ludźmi, uwzględnianiu perspektywy badanego, odwoływaniu się do empatii oraz łączeniu psychologii jako nauki z praktyką, czego efektem jest psychoterapia. W zależności od przedstawicieli poszczególnych nurtów psychologii humanistycznej każda z rodzajów psychoterapii koncentruje się na nieco innych aspektach życia człowieka i na co innego kładzie nacisk.
Jednym z odłamów psychoterapii humanistycznej jest psychoterapia skoncentrowana na kliencie (client-centered therapy), której twórcą był Carl Rogers. Centralnym konstruktem teoretycznym w koncepcji osobowości człowieka jest struktura "Ja", która kształtuje się stopniowo wraz z rozwojem psychofizycznym danej jednostki. "Ja" swój ostateczny kształt przybiera zazwyczaj we wczesnej dorosłości, ale jego obraz będzie zależał w dużej mierze od doświadczeń zdobytych w okresie rozwoju, zrealizowanych potrzeb emocjonalnych oraz prawidłowych kontaktów z otoczeniem. Zniekształcenia doświadczeń mogą być wyrażane poprzez racjonalizacje, fantazje, projekcje itd. Metody obrony organizmu stanowią rezultat warunkowego akceptowania własnej osoby, które zostało ukształtowane w kontaktach społecznych. To inni narzucają warunki akceptacji, oceniają i koncentrują się na wskazywaniu błędów w zachowaniu, braku kompetencji oraz nierzadko ignorancji w wielu dziedzinach życia. Wpływ najbliższego otoczenia społecznego jednostki powoduje często ograniczenie wolności i niezależności, przede wszystkim, emocjonalnej.
Proces psychoterapii polega na realizacji zasady zgodności "Ja" z doświadczeniem. Pacjent, nazywany przez humanistów klientem, usiłuje pozbyć się poczucia powinności w spełnianiu oczekiwań innych na rzecz zaspokajania własnych potrzeb i postępowania w zgodzie z własnymi przekonaniami. Takie współgranie "Ja" z doświadczeniem jest możliwe wówczas, gdy klient nauczy się rozumieć swoje emocje i obiektywnie oceniać przeżyte doświadczenia, a tym samym utrzymywać swoje poczucie własnej wartości na optymalnym poziomie. Nie jest to jednak prosta sprawa, ponieważ terapeuta nie ma na celu pouczania klienta, udzielania mu rad, interpretowania jego zachowań ani analizowania nieświadomych konfliktów lub problemów z przeszłości. Terapeuta kieruje się zasadą skupiania się na 'tu i teraz'. Ponadto stwarza atmosferę bezpieczeństwa i zaufania, bezwarunkowej akceptacji i empatii, dzięki czemu pacjent sam dokonuje zrozumienia swojego zachowania, co stopniowo prowadzi do rozwiązania problemu. Klient zatraca powoli kontrolę swojego zachowania i zaczyna w pozytywny sposób oceniać innych ludzi. Zwiększa się jego pewność siebie i zaczyna się w pełni samoaktualizować.
Autorem kolejnej psychoterapii humanistycznej, czyli psychoterapii Gestalt, jest Fritz Perls. Psychologia Gestalt formułuje podstawowe założenie dotyczące funkcjonowania człowieka, zakładające, że doświadczenia ludzkie są organizowane w swego rodzaju całość, inaczej nazywaną postacią bądź figurą. Dopóki owa figura, czyli element rzeczywistości, nie ulegnie zamknięciu, nie będziemy w stanie skupić się na innych sprawach. Zamiast angażować się w nowe działania i zdobywać nowe doświadczenia, dzięki którym nasza osobowość stanie się atrakcyjniejsza, skupiamy się nadmiernie na sobie i problemach, które nie zostały rozwiązane. Energia zamiast dodawać nam skrzydeł jest kumulowana we wnętrzu ciała, otrzymuje zabarwienie negatywne i staje się wówczas czynnikiem stresogennym. Świadomość własnego ciała przy jednoczesnym koncentrowaniu się na odczuwaniu i doświadczaniu emocji umożliwia rozpoznawanie indywidualnych potrzeb oraz odbudowanie poczucia właściwego "Ja", które zostało wcześniej odrzucone.
Zgodnie z zasadami terapii Gestalt terapeuta zachęca klienta technikami werbalnymi i niewerbalnymi do skupienia się na doświadczaniu chwili obecnej i emocji towarzyszących temu doświadczeniu. W terapii pojawiają się dialog i komunikacja, które wymagają również sporego zaangażowania samego terapeuty. Terapia może mieć charakter indywidualny bądź grupowy, ale zawsze przebiega w kilku etapach. Indywidualna rozmowa wstępna stanowi punkt wyjścia dla całej terapii i opiera się na poznaniu zarówno samego klienta jak też jego problemu. Kolejnym krokiem jest oswojenie pacjenta z terapeutą poprzez różnego rodzaju zajęcia ruchowe. Prowadzi to do utworzenia zaufania i pozytywnej atmosfery, bez których dalsza praca byłaby prawie niemożliwa. Właściwe rozwiązanie problemu stanowi trzeci etap terapii, w trakcie którego pacjent coraz lepiej poznaje samego siebie. Prowadzi to do czwartego etapu, jakim jest ocena postępów.
Odtwarzanie wydarzeń życiowych przez pacjenta zamiast ich opowiadania umożliwia lepsze uświadomienie sobie emocji wówczas odczuwanych, a technika pantomimy czy psychodramy daje danej osobie większą pewność siebie oraz otwiera ją na innych.
Omawiając kierunki psychoterapii humanistycznej należy również wspomnieć o logoterapii Frankla, twórcy koncepcji nerwicy noogennej. Pod tak tajemniczym hasłem kryje się pojęcie pustki egzystencjalnej, czyli inaczej utraty sensu życia, które dotyka zazwyczaj ludzi po ciężkich, traumatycznych doświadczeniach życiowych. W trakcie interpretacji zdarzeń życiowych jako bezsensownych i przypadkowych pojawia się trudność w przypisywaniu im znaczenia, co w konsekwencji wyzwala u osoby neurotycznej lęk, niepokój, cierpienia psychiczne oraz fizyczne. Proces terapeutyczny prowadzony jest w formie indywidualnej i polega na pomocy klientowi w odszukaniu sensu istnienia poprzez analizę jego życia i problemów egzystencjalnych. Dialog prowadzony między terapeutą a pacjentem ma charakter dialogu sokratesowskiego, co oznacza, iż terapeuta, zadając odpowiednie pytania skłania tym samym pacjenta do refleksji nad przyjmowanymi przez niego postawami wobec siebie samego, jak i zdarzeń losowych, w których uczestniczy.
Psychologia humanistyczna proponuje również pomoc osobom cierpiącym na psychozy, a szczególnie schizofrenię. Przedstawicielem tego rodzaju terapii jest Laing, który wtórując innym przedstawicielom psychologii humanistycznej odrzuca tradycyjne klasyfikacje psychiatryczne. Proces terapii w ujęciu Lainga ma za zadanie stworzenie rzeczywistości, w której schizofrenik będzie mógł pozbyć się lęków wiążących się z jego własnym bytem. Efekt ten ułatwia stały i bliski kontakt z terapeutą, któremu pacjent może bezpiecznie ufać. Stały kontakt terapeuty z pacjentem wymusza wręcz bezwarunkową dyspozycyjność tego pierwszego, co według twórcy powyższej terapii jest warunkiem niezbędnym do osiągnięcia sukcesu terapeutycznego. Proces ten jest na pewno bardzo długi i nie zawsze kończy się pomyślnie. Ponadto, oprócz ogromnego wkładu pracy pacjenta, terapeuta także musi wykazać dużo zaangażowania oraz opanowania. Niezbędna jest także umiejętność oddzielania problemów pacjentów od swojego życia.
Psychoterapia humanistyczna może wydawać się terapią dość prostą i mało inwazyjną w psychikę terapeuty. Jest to jednak błędny pogląd. Nie zawsze trafia się pacjent świadomy swojego problemu i z uporem dążący do jego rozwiązania. Często to od terapeuty zależy, czy klient będzie odpowiednio zmotywowany do pracy nad sobą. Ponadto aby móc od klienta czegoś wymagać, należy pokazać mu sposób, w jaki ma się przed nami otworzyć. Do technik pracy psychologowie humanistyczni zaliczają odwzorowywanie uczuć przeżywanych przez daną osobę, skupianie pacjenta na wybranych doświadczeniach, technika dialogu intrapsychicznego oraz udzielanie informacji zwrotnych.
Aby terapia przyniosła przewidywany sukces niezbędna jest ogromna wiedza teoretyczna i doświadczenie praktyczne terapeuty. Ale nawet najbardziej kompetentny psycholog może nie być w stanie pomóc innej osobie, a wręcz jej zaszkodzić, jeżeli sam nie będzie miał rozwiązanych własnych problemów natury emocjonalnej.
Skomentuj artykuł
Zobacz komentarze do tego artykułu
Człowiek w nurcie humanistycznym jest traktowany jako podmiot autonomiczny, który nie jest już bezwolną marionetką, lecz samodzielnie i z pełną świadomością przyjmuje rolę obserwatora i kreatora rzeczywistości. Według psychologów humanistycznych stanowi również istotę posiadającą ogromny potencjał tkwiących w niej zdolności. Dzięki spontaniczności, twórczości i żarliwości, którym wtóruje ogromna motywacja wewnętrzna, jest on w stanie doznać przeżyć transcendentalnych. Akcentowanie znaczenia bezpośredniego przeżycia wewnętrznego oraz analiza problemów duchowych, wartości oraz perspektyw idą w parze z koncentracją na bezpośredniości i teraźniejszości. Skupienie się na 'tu i teraz' jest głównym założeniem idei psychologii humanistycznej i nakazuje człowiekowi nauczyć się okazywać swoje uczucia zarówno wobec samego siebie, jak również wobec ludzi z najbliższego otoczenia oraz akceptować i przeżywać uczucia innych kierowane wobec niego.
Zrzucenie maski nałożonej człowiekowi przez behawiorystów i psychoanalityków oraz bycie przeźroczystym jak kryształ czyni jednostkę bardziej otwartą na innych, ich potrzeby i uczucia, ale jednocześnie umożliwia sprawniejszą eksploracją własnego wnętrza. Znajomość siebie samego, swoich pragnień, uczuć, zdolności rodzi potrzebę samorealizacji, która w psychologii humanistycznej zajmuje centralne miejsce i jest rozumiana jako proces rozwijania zdolności do spostrzegania nieprzekłamanej rzeczywistości oraz do bycia nieprzywiązanym zarówno do rzeczy, jak i idei. Ponadto samorealizacja to także zainteresowanie okazywane innym ludziom oraz zdolność tworzenia wolnego od presji kultury.
Podstawę filozoficzną psychologii humanistycznej stanowią egzystencjalizm, personalizm oraz fenomenologia, które mimo swoich indywidualnych różnic są zgodne co do upodmiotowienia sytuacji badawczej, dialogu i komunikacji między ludźmi, uwzględnianiu perspektywy badanego, odwoływaniu się do empatii oraz łączeniu psychologii jako nauki z praktyką, czego efektem jest psychoterapia. W zależności od przedstawicieli poszczególnych nurtów psychologii humanistycznej każda z rodzajów psychoterapii koncentruje się na nieco innych aspektach życia człowieka i na co innego kładzie nacisk.
Jednym z odłamów psychoterapii humanistycznej jest psychoterapia skoncentrowana na kliencie (client-centered therapy), której twórcą był Carl Rogers. Centralnym konstruktem teoretycznym w koncepcji osobowości człowieka jest struktura "Ja", która kształtuje się stopniowo wraz z rozwojem psychofizycznym danej jednostki. "Ja" swój ostateczny kształt przybiera zazwyczaj we wczesnej dorosłości, ale jego obraz będzie zależał w dużej mierze od doświadczeń zdobytych w okresie rozwoju, zrealizowanych potrzeb emocjonalnych oraz prawidłowych kontaktów z otoczeniem. Zniekształcenia doświadczeń mogą być wyrażane poprzez racjonalizacje, fantazje, projekcje itd. Metody obrony organizmu stanowią rezultat warunkowego akceptowania własnej osoby, które zostało ukształtowane w kontaktach społecznych. To inni narzucają warunki akceptacji, oceniają i koncentrują się na wskazywaniu błędów w zachowaniu, braku kompetencji oraz nierzadko ignorancji w wielu dziedzinach życia. Wpływ najbliższego otoczenia społecznego jednostki powoduje często ograniczenie wolności i niezależności, przede wszystkim, emocjonalnej.
Proces psychoterapii polega na realizacji zasady zgodności "Ja" z doświadczeniem. Pacjent, nazywany przez humanistów klientem, usiłuje pozbyć się poczucia powinności w spełnianiu oczekiwań innych na rzecz zaspokajania własnych potrzeb i postępowania w zgodzie z własnymi przekonaniami. Takie współgranie "Ja" z doświadczeniem jest możliwe wówczas, gdy klient nauczy się rozumieć swoje emocje i obiektywnie oceniać przeżyte doświadczenia, a tym samym utrzymywać swoje poczucie własnej wartości na optymalnym poziomie. Nie jest to jednak prosta sprawa, ponieważ terapeuta nie ma na celu pouczania klienta, udzielania mu rad, interpretowania jego zachowań ani analizowania nieświadomych konfliktów lub problemów z przeszłości. Terapeuta kieruje się zasadą skupiania się na 'tu i teraz'. Ponadto stwarza atmosferę bezpieczeństwa i zaufania, bezwarunkowej akceptacji i empatii, dzięki czemu pacjent sam dokonuje zrozumienia swojego zachowania, co stopniowo prowadzi do rozwiązania problemu. Klient zatraca powoli kontrolę swojego zachowania i zaczyna w pozytywny sposób oceniać innych ludzi. Zwiększa się jego pewność siebie i zaczyna się w pełni samoaktualizować.
Autorem kolejnej psychoterapii humanistycznej, czyli psychoterapii Gestalt, jest Fritz Perls. Psychologia Gestalt formułuje podstawowe założenie dotyczące funkcjonowania człowieka, zakładające, że doświadczenia ludzkie są organizowane w swego rodzaju całość, inaczej nazywaną postacią bądź figurą. Dopóki owa figura, czyli element rzeczywistości, nie ulegnie zamknięciu, nie będziemy w stanie skupić się na innych sprawach. Zamiast angażować się w nowe działania i zdobywać nowe doświadczenia, dzięki którym nasza osobowość stanie się atrakcyjniejsza, skupiamy się nadmiernie na sobie i problemach, które nie zostały rozwiązane. Energia zamiast dodawać nam skrzydeł jest kumulowana we wnętrzu ciała, otrzymuje zabarwienie negatywne i staje się wówczas czynnikiem stresogennym. Świadomość własnego ciała przy jednoczesnym koncentrowaniu się na odczuwaniu i doświadczaniu emocji umożliwia rozpoznawanie indywidualnych potrzeb oraz odbudowanie poczucia właściwego "Ja", które zostało wcześniej odrzucone.
Zgodnie z zasadami terapii Gestalt terapeuta zachęca klienta technikami werbalnymi i niewerbalnymi do skupienia się na doświadczaniu chwili obecnej i emocji towarzyszących temu doświadczeniu. W terapii pojawiają się dialog i komunikacja, które wymagają również sporego zaangażowania samego terapeuty. Terapia może mieć charakter indywidualny bądź grupowy, ale zawsze przebiega w kilku etapach. Indywidualna rozmowa wstępna stanowi punkt wyjścia dla całej terapii i opiera się na poznaniu zarówno samego klienta jak też jego problemu. Kolejnym krokiem jest oswojenie pacjenta z terapeutą poprzez różnego rodzaju zajęcia ruchowe. Prowadzi to do utworzenia zaufania i pozytywnej atmosfery, bez których dalsza praca byłaby prawie niemożliwa. Właściwe rozwiązanie problemu stanowi trzeci etap terapii, w trakcie którego pacjent coraz lepiej poznaje samego siebie. Prowadzi to do czwartego etapu, jakim jest ocena postępów.
Odtwarzanie wydarzeń życiowych przez pacjenta zamiast ich opowiadania umożliwia lepsze uświadomienie sobie emocji wówczas odczuwanych, a technika pantomimy czy psychodramy daje danej osobie większą pewność siebie oraz otwiera ją na innych.
Omawiając kierunki psychoterapii humanistycznej należy również wspomnieć o logoterapii Frankla, twórcy koncepcji nerwicy noogennej. Pod tak tajemniczym hasłem kryje się pojęcie pustki egzystencjalnej, czyli inaczej utraty sensu życia, które dotyka zazwyczaj ludzi po ciężkich, traumatycznych doświadczeniach życiowych. W trakcie interpretacji zdarzeń życiowych jako bezsensownych i przypadkowych pojawia się trudność w przypisywaniu im znaczenia, co w konsekwencji wyzwala u osoby neurotycznej lęk, niepokój, cierpienia psychiczne oraz fizyczne. Proces terapeutyczny prowadzony jest w formie indywidualnej i polega na pomocy klientowi w odszukaniu sensu istnienia poprzez analizę jego życia i problemów egzystencjalnych. Dialog prowadzony między terapeutą a pacjentem ma charakter dialogu sokratesowskiego, co oznacza, iż terapeuta, zadając odpowiednie pytania skłania tym samym pacjenta do refleksji nad przyjmowanymi przez niego postawami wobec siebie samego, jak i zdarzeń losowych, w których uczestniczy.
Psychologia humanistyczna proponuje również pomoc osobom cierpiącym na psychozy, a szczególnie schizofrenię. Przedstawicielem tego rodzaju terapii jest Laing, który wtórując innym przedstawicielom psychologii humanistycznej odrzuca tradycyjne klasyfikacje psychiatryczne. Proces terapii w ujęciu Lainga ma za zadanie stworzenie rzeczywistości, w której schizofrenik będzie mógł pozbyć się lęków wiążących się z jego własnym bytem. Efekt ten ułatwia stały i bliski kontakt z terapeutą, któremu pacjent może bezpiecznie ufać. Stały kontakt terapeuty z pacjentem wymusza wręcz bezwarunkową dyspozycyjność tego pierwszego, co według twórcy powyższej terapii jest warunkiem niezbędnym do osiągnięcia sukcesu terapeutycznego. Proces ten jest na pewno bardzo długi i nie zawsze kończy się pomyślnie. Ponadto, oprócz ogromnego wkładu pracy pacjenta, terapeuta także musi wykazać dużo zaangażowania oraz opanowania. Niezbędna jest także umiejętność oddzielania problemów pacjentów od swojego życia.
Psychoterapia humanistyczna może wydawać się terapią dość prostą i mało inwazyjną w psychikę terapeuty. Jest to jednak błędny pogląd. Nie zawsze trafia się pacjent świadomy swojego problemu i z uporem dążący do jego rozwiązania. Często to od terapeuty zależy, czy klient będzie odpowiednio zmotywowany do pracy nad sobą. Ponadto aby móc od klienta czegoś wymagać, należy pokazać mu sposób, w jaki ma się przed nami otworzyć. Do technik pracy psychologowie humanistyczni zaliczają odwzorowywanie uczuć przeżywanych przez daną osobę, skupianie pacjenta na wybranych doświadczeniach, technika dialogu intrapsychicznego oraz udzielanie informacji zwrotnych.
Aby terapia przyniosła przewidywany sukces niezbędna jest ogromna wiedza teoretyczna i doświadczenie praktyczne terapeuty. Ale nawet najbardziej kompetentny psycholog może nie być w stanie pomóc innej osobie, a wręcz jej zaszkodzić, jeżeli sam nie będzie miał rozwiązanych własnych problemów natury emocjonalnej.
Bibliografia
- Drat – Ruszczak K. (i inni) (2005). Podręcznik pomagania. Warszawa: Wydawnictwo SWPS “Academica”
- Grzesiuk L. (red.) (1994). Psychoterapia. Szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy. Warszawa: PWN
- Kratochvil S.(1984). Psychoterapia. Kierunki, metody, badania. Warszawa: PWN.
Opublikowano: 2010-03-02
Zobacz komentarze do tego artykułu
Podejście humanistyczne w psychoterapii
Autor: impresja Data: 2010-03-22, 18:38:41 OdpowiedzArtykuł interesujący,bo tęsknota Autorki artykułu,tęsknota za doświadczaniem teorii już w praktyce wyjątkowo widoczna.
Ogromny stres,czy warto?
Tego nie wie Nikt.
A może warto?
Jeden szczęśliwy Człowiek powiadają,że Otwiera Bramy Niebios.
Pozdrawiam.... Czytaj dalej- RE: Podejście humanistyczne w psychoterapii - adam48, 2010-03-22, 23:56:54
- RE: Podejście humanistyczne w psychoterapii - EsterDan, 2010-03-23, 19:47:23