Artykuł

Marcin Jurczyk

Marcin Jurczyk

Istota arteterapii oraz jej udział w diagnozie psychologicznej w świetle współczesnej literatury


Termin "arteterapia" pierwszy raz pojawił się w latach czterdziestych XX w. W literaturze anglojęzycznej. Zaproponował go Adrian Hill w 1939 roku. W polskim piśmiennictwie pojęcie to początkowo określane było, jako: "kulturoterapia", "arterapia", "terapia rysunkiem". Pojęcie arteterapia pochodzi od słów: ars (z łac.) - sztuka, therapeuien - leczenie. Historia arteterapii sięga ponad stu lat. Ogromną rolę odegrali francuscy psychiatrzy A. Tardieu i M. Simon, którzy pod koniec XIX w. opublikowali swoje prace na temat znaczenia dzieł plastycznych osób chorych psychicznie. Pierwsze stowarzyszenie zawodowych arteterapeutów powstało w Stanach Zjednoczonych w latach 60. Adrian Hill, z zawodu nauczyciel sztuki, był też pierwszym zatrudnionym w szpitalu arteterapeutą. W latach 40. i bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej była bardzo potrzebna i dynamicznie rozwijała się rehabilitacja medyczna. Wielu artystów zgłaszało się do szpitali i sanatoriów, głównie psychiatrycznych i przeciwgruźliczych, by swoimi umiejętnościami służyć pomocą lekarzom w rehabilitowaniu pacjentów. Nazywano ich przeważnie konsultantami. Powstała w ten sposób nowa procedura terapeutyczna, polegająca na tworzeniu przez pacjentów różnych form wizualnych, które następnie były z konsultantem analizowane i interpretowane pod kątem ich znaczeń. Do powstania arteterapii przyczynili się także pionierzy psychoterapii opartej na teoriach Freuda i Junga, którzy podkreślali wielką siłę ekspresji dzieł sztuki i wyobraźni.

Arteterapia to wykorzystanie twórczości w celach leczniczych. Konkretne działania artererapeutyczne są instrumentem określonej koncepcji terapeutycznej. Dlatego też sama technika arteterapeutyczna jest narzędziem działań psychologicznych, wprowadzanych przez arteterapeutę, w odpowiednim czasie, po to, by realizować zamierzenie twórcze prowadzące do uzyskania terapeutycznej zmiany. Arteterapia przez plastykę, będąc jedną z form psychoterapii, przywiązuje zasadniczą rolę do poprawy stanu psychicznego człowieka poprzez wyzwalanie ekspresji dzięki działaniom twórczym. W przebiegu czynności kreacyjnych zostają uwolnione nagromadzone napięcia i emocje, prowadząc w następstwie do katharsis - oczyszczenia, a także ujawnione zostają konflikty i problemy emocjonalne, co prowadzi do korektywnego doświadczenia emocjonalnego. Spontaniczność wypowiadania się w technice pozawerbalnej powoduje zmniejszenie oporów przed ujawnianiem się. Wartość tego rodzaju terapii, obok możliwości wyrażania ekspresji, redukcji napięć psychicznych, osiągania katharsis przez działanie plastyczne, tkwi także w możliwości dokonywania projekcji. Sprzyja jej wykonywanie prac na dowolne lub zadane tematy, dzięki czemu można dokonywać wglądu w problemy osoby poddawanej terapii. W trakcie trwania procesu terapeutycznego tworzy się atmosfera wzajemnego zaufania, pozwalająca na autentyczną wymianę uczuciową, czemu służy dyskusja nad wytworem. Daje ona również możliwość nawiązania kontaktu między prowadzącym a poddawanym terapii.

Arteterapia, jako funkcja sztuki sięga do podstawowych form autoekspresji. Metodę tą może stosować każdy, niezależnie od wieku, poziomu wykształcenia, zdolności, stanu zdrowia. Termin arteterapia odnosi się do wykorzystania sztuki w celach diagnostycznych i terapeutycznych. Należy podkreślić, że dotyczy ona tworzenia, jak również korzystania z istniejących działań twórczych. Zajęcia kreatywne mogą przyczynić się do ekspansji i rozwoju osobowości, są także elementem dającym "siłę". Arteterapia pomaga zapobiegać pogłębianiu się stanów chorobowych, wpływa na rozwój zdolności, które mają urzeczywistnić pragnienia i zamierzenia dziecka. Pomaga uzewnętrznić emocje, myśli, pragnienia, spojrzeć na nie z bliska oraz pomóc w dostrzeżeniu ich przez innych wychowawców i rodziców. Jest, zatem formą komunikacji. Podczas zajęć z arteterapii modyfikacji ulega sposób odbioru świata. U dziecka wytwarza się przekonanie, że każda emocja, nawet ta straszna i przykra nie trwa wiecznie, lecz przemija. Osoba nabiera dystansu do swoich uczuć i przeżyć. Arteterapia pozwala kształtować inteligencję emocjonalną, a zatem takie umiejętności jak: rozpoznawanie własnych emocji oraz wyrażanie ich w sposób akceptowany przez innych. Założenia teoretyczne arteterapii opierają się na odmiennych właściwościach muzykoterapii, choreoterapii, teatroterapii, biblioterapii, terapii przez sztuki plastyczne, co wynika z faktu, że oddziaływanie wielu form sztuki jest różnorodne w odniesieniu do poszczególnych osób.

Do najczęstszych efektów arteterapii zaliczyć możemy: rozwój osobowości; wzrost własnej kreatywności; leczy, zapobiega pogłębianiu się stanów chorobowych; obniża napięcie nerwowe, uspokaja, wycisza; pomaga zrozumieć codzienne problemy; pozwala na pełniejsze i swobodniejsze wyrażanie siebie; rozwija, pobudza wyobraźnię; pomaga w uświadomieniu sobie własnych przekonań i uczuć, oraz w lepszym zrozumieniu siebie; uwalnia od przykrych wspomnień i niepokojów; w wyniku procesu twórczego u osoby tworzącej - zostają uwolnione i odreagowane nagromadzone emocje; zostaje uaktywniona sfera komunikacji niewerbalnej; rozwijanie własnych działań twórczych; pozawerbalne porozumiewanie się; uzewnętrznienie świata własnych przeżyć i odczuć; zaspokajanie potrzeb: akceptacji, bezpieczeństwa, współuczestniczenia, bycia rozumianym i docenianym; pobudzenie sensoryczne - wielozmysłowe postrzeganie świata; poznawanie innych - zmiana optyki widzenia swoich problemów; akceptacja siebie i innych; wzmacnia się poczucie sprawstwa i bezpieczeństwa; zwiększa się poziom samowiedzy i akceptacji siebie; wzmaga się świadomość motywów własnych działań i zachowań; kreowanie przestrzeni, poznawanie dystansu i granic; tworzenie pozytywnych nawyków i reakcji jak również relaks, przyjemność i odpoczynek.

Każde zaplanowane działanie dąży do osiągnięcia określonego celu. Tak też jest i z arteterapią, która za cel postawiła sobie między innymi:
  • ujawnienie odczuć - jest to proces twórczy (malowanie, rysowanie), który ułatwia ujawnienie wypartych często zalegających jakiś czas uczuć, które z różnych względów nie mogą być wyrażane w inny sposób; są to np. złość, lęk, niepewność, poczucie zagubienia;
  • oczyszczanie - ujawnienie uczuć w formie plastycznej powoduje jednocześnie pozbycie się ich, co przejawia się często jako uczucie ulgi, lekkości;
  • uświadomienie - namalowanie swoich uczuć, wyrzucenie ich z siebie powoduje ich uprzedmiotowienie w gotowym wytworze; autor rysunku poprzez jego oglądanie uświadamia sobie własny sposób przeżywania;
  • porównanie - w przypadku systematycznie prowadzonych zajęć arteterapii obrazki stają się jakby kroniką zmian zachodzących w uczniu.

Celem arteterapii nie jest stworzenie pięknego dzieła sztuki, (choć to także może się zdarzyć) ale przede wszystkim użycie różnych form sztuki, tak by pomóc sobie w osiągnięciu spokoju psychicznego. W wielu momentach życia czujemy się przeciążeni i zmęczeni intensywnością własnych emocji. Jest to trudne dla nas i dla naszych najbliższych. Dzięki arteterapii we wspierających okolicznościach możemy przyjrzeć się własnym napięciom, myślom i uczuciom, zdystansować się do siebie i w efekcie przekroczyć się ku wyższej świadomości. Arteterapia tworzy pomost miedzy świadomością a nieświadomością. Z kolei do funkcji arteterapii zaliczyć możemy:
  • funkcję relaksacyjną - przejawia się głównie w tworzeniu warunków ułatwiających wypoczynek, oderwanie się od codziennych trudności i nabieranie nowych chęci do podejmowania ważnych osobiście problemów życiowych;

  • funkcję edukacyjną - dostarczanie dodatkowych wiadomości pełnej wiedzy i zwiększenie mądrości życiowej; dzięki temu konkretna osoba zaczyna pełniej orientować się w rzeczywistości, stawiać sobie nowe cele i podejmować najważniejsze problemy i skutecznie je rozwiązywać.
  • funkcję korekcyjną - wspiera przekształcenie mniej wartościowych lub wręcz szkodliwych mechanizmów na bardziej wartościowe; może to być, na przykład zmiana negatywnego nastawienia do niektórych problemów szkolnych na pozytywne ustosunkowanie się do nich.
  • funkcję ekspresyjną ? ma ona wpływ na ujawnianie tłumionych emocji, a jej oczyszczający charakter pomaga rozładować niekorzystne stany napięcia;
  • funkcję pragmatyczną - służy zapewnieniu jednostce podstawowych potrzeb, funkcja kompensacyjna ma na celu zaspokojenie nierealizowanych potrzeb jednostki, funkcja poznawcza uczy nazywania, wyrażania i rozpoznawania uczuć;
  • funkcję regulacyjną - umożliwia zaspokojenie potrzeb samorealizacji oraz kompensacji.

Do najciekawszych form arteterapii według współczesnej literatury naukowej zalicza się biblioterapię, choreoterapię, dramatoterapię, muzykoterapię, terapię za pomocą sztuk plastycznych, malowanie dziesięcioma palcami, technikę ceramiczną oraz plastykoterapię. Pierwsza z wyżej wymienionych to zamierzone oddziaływanie na jednostkę lub grupę za pomocą specjalnie dobranego tekstu, który odróżnia biblioterapię nieświadomą od świadomej, będącej elementem celowych działań profilaktycznych, wychowawczych czy terapeutycznych. Jej audiowizualną odmiana jest filmoterapia posługująca się zarówno słowem, jak i obrazem. Choreoterapia, czyli leczenie poprzez taniec w grupie obejmuje taniec, ćwiczenia muzyczno-ruchowe, improwizacje ruchowe do wybranej muzyki.

Dramatoterapia, (teatroterapia) z kolei wykorzystuje różne formy dramatu. Poprzez odgrywanie ról osoby uczestniczące w zajęciach zdobywają samowiedzę, rozwijają wyobraźnię i poczucie sprawstwa; odgrywanie ról pomaga w uświadomieniu sobie własnych przekonań i uczuć, jak i pozwala wypróbować nowe sposoby zachowania; często posługuje się mitem lub metaforą - w ten sposób możliwe jest uwolnienie się od wspomnień i niepokojów oraz lepsze zrozumienie siebie.

Czwarta z wyżej wymienionych form w procesie terapeutycznym wykorzystuje instrumenty muzyczne, lub nagrania. Obejmuje oddziaływanie za pomocą muzyki i jej elementów na sferę emocjonalną oraz na ekspresję komunikatów niewerbalnych. W terapii za pomocą sztuk plastycznych wykorzystuje się techniki plastyczne: rysunek, malarstwo, rzeźbę, grafikę, collage. W diagnozie ważne jest nie tylko samo stworzone dzieło, ale sposób jego wykonania i wybrana technika. Malowanie farbami lub delikatne użycie ołówka pozwala na określenie emocji przeżywanych przez pacjenta, jak i jego samooceny. Malowanie dziesięcioma palcami to kolejna z form arteterapii, która została wprowadzona w celu pobudzenia samorzutnej aktywności u dzieci upośledzonych umysłowo i z mózgowym porażeniem. Wykorzystuje się ją najczęściej u osób, którym trudność sprawia utrzymanie pędzla w ręce. Gdy dziecko nie natrafia na trudności techniczne, może swobodnie skoncentrować się na wykonywanej pracy. Metoda ta wyzwala pozytywne postawy społeczne w grupie. Służy też relaksacji i wyzwoleniu twórczej ekspresji. W tej technice można wykorzystać farby, pastę do zębów, masy solne. Technika ceramiczna jest doskonała zarówno dla osób upośledzonych, jak i chorych psychicznie, niekontrolujących emocji agresywnych. Glinę można modelować w dowolny sposób, a każdy drobny ruch, wgniecenie powoduje zmianę kształtu. Praca w pracowni ceramicznej działa uspokajająco na system nerwowy, uśmierza stany lękowe, depresję, pomaga w nawiązaniu kontaktu z otoczeniem. Można tu wyrazić uczucia w sposób niewerbalny, poprawić stan psychiczny i fizyczny (manualny). Nie wolno zapomnieć, oczywiście, o kształtowaniu poczucia piękna i wrażliwości. Ostatnia z wymienionych form arteterapii to plastykoterapia, która daje możliwość swobody twórczej, dostarcza przestrzeni. Jest idealną metodą dla ludzi skrytych, nieśmiałych i wycofujących się z kontaktów społecznych. Poprzez analizę rysunku dziecka, bardzo dużo możemy się o nim dowiedzieć. Technika ta nie krępuje dziecka i nie obarcza trudnymi odpowiedziami na skomplikowane pytania. Nie można przecież wprost pytać dziecka o ciężkie dla niego sytuacje, mające miejsce np. w domu rodzinnym.

Terapia przez sztukę sięga czasów starożytnych, kiedy to mówiono o "uprawianiu duszy", wskazywano na lecznicze oddziaływanie muzyki oraz otoczenia tj. rzeźb, malarstwa, architektury. Człowiekowi od zawsze towarzyszy potrzeba tworzenia, wyrażania siebie i swoich emocji. Twórczość ukierunkowana na wyższe wartości angażuje nie tylko nasz rozum, ale również uczucia, doznania, pragnienia, niepokoje. Rysowanie oraz inna twórczość artystyczna były zawsze nieodłącznie związane z dziejami człowieka. Już w czasach prehistorycznych ludzie za pomocą rysunku i rzeźby wyrażali swoje uczucia i uwieczniali wydarzenia. Wiele przemawia za poglądem, że wizualne formy sztuki służyły pierwotnie celom użytkowym, a nie tylko estetycznym. Przed rozwinięciem języka fonetycznego ludzie komunikowali się za pomocą symboli obrazkowych. Archeologowie zajmujący się badaniem rozwoju społecznego od dawna gromadzą dzieła sztuki dowodzące, że człowiek od niepamiętnych czasów próbował wyrażać swoje myśli i emocje. Dlatego też rysunek należy traktować, jako podstawę elementarnej komunikacji.

Powszechnie uważa się, że rozwój indywidualny jest odzwierciedleniem rozwoju gatunkowego; i rzeczywiście, dzieci potrafią rysować, zanim nauczą się pisać. Jedną z wczesnych analiz dziecięcych rysunków jest praca Cyrila Burta (1921). Opierając się na własnych obserwacjach oraz na wcześniejszych badaniach, Burt wyróżnił w dziecięcej twórczości odrębne stadia. Stwierdził, że dzieci w wieku dwóch, trzech lat najpierw zaczynają bazgrać. Działania te postrzegane są przez Burta, jako bezcelowa ekspresja aktywności, która z czasem ulega udoskonaleniu i zróżnicowaniu. Większość badaczy i teoretyków wprowadza tylko poprawki do każdej z faz. Rhoda Kellogg (1970), która zebrała i przebadała ponad milion rysunków małych dzieci, wykazała, że ich prace ewoluują w sposób uporządkowany - od pewnych podstawowych "maźnięć" w kierunku konsekwentnych symboli. Kellogg udowodniła, że rysunki dzieci w wieku dwóch lat nie stanowią bezcelowych bazgrot, lecz że można wyróżnić w nich dwadzieścia znaków. Wszystkie te kropki kropki, linie i kółka odzwierciedlają poszczególne ruchy mięśni, które nie są kontrolowane wzrokowo. Według Kellog, każde dziecko winno umieć stawiać podobne znaki, a te dzieci, które tego nie potrafią, są w taki czy inny sposób upośledzone. Owych "dwadzieścia podstawowych gryzmołów" jest, jak się wydaje, fundamentem graficznej ekspresji i stanowi punkt wyjścia do szczegółowego opisu rozwojowych korzeni sztuki. Piaget uważa, "że symboliczna reprezentacja wiąże się z rozwojem procesów intelektualnych i może występować równocześnie w wielu postaciach takich jak: zabawa, rysunek czy mowa". Na szczególną uwagę zasługuje rysunek, będący symboliczną reprezentacją świata, a jednocześnie niezbędną metodą stosowaną w psychoterapii. Hauer uważa, że "rysowanie i malowanie pozwalają często na stwierdzenie, że zachowania, rozmowy i niedomówienia młodych pacjentów są czymś nieokreślonym, pozostają mało ważne". Psycholog szkolny niekiedy wykorzystuje malunki dzieci w celu oceny zarówno ich umiejętności motorycznych, jak i stanu emocjonalnego. Terapia sztuką bywa także przydatna w pracy z osobami dorosłymi.

Psychologowie próbowali zrozumieć istotę przeżycia estetycznego, wytłumiać proces związany z tworzeniem, przeanalizować geniusz niektórych artystów i zbadać znaczenie poszczególnych dyscyplin sztuki. Również Freud (1933) poświęcił wiele uwagi arcydziełom i ich twórcom. Rysunek, jak wszystkie inne dzieła sztuki, jest wypowiedzią bardzo osobistą, zawierającą treści świadome i nieświadome. Do początku naszego wieku badacze koncentrowali uwagę na spontanicznych wytworach ekspresji literackiej i plastycznej pacjentów psychotycznych. Interesowały one zarówno przedstawicieli różnych szkół teologicznych, jak i osoby świeckie i stanowiły podstawę do rozważań związku między nieświadomością a kreatywnością. Po sukcesach ruchu psychoanalitycznego doświadczeni terapeuci byli w stanie lepiej zinterpretować symbolikę dzieł sztuki wykonanych przez osoby zaburzone emocjonalnie. Freud (1900/1958) przedstawił hipotezę, że symbole reprezentują utracone wspomnienia i na skutek intrapsychicznego stresu pojawiają się poprzez sny i twórczość artystyczną. Według Freuda za pomocą symbolu można przekazać przepełnione niepokojem treści, chroni on też jednostkę przed odczuwaniem lęku. Jung (1971) dowodził, że symbole stanowią osobiste doświadczenie, które jest tylko częściowo ukształtowane. Wskazywał też, że kreatywność jest głównym elementem procesu leczenia, i przypisywał szczególne znaczenie obrazom w formie archetypów o znaczeniu uniwersalnym. Za sprawą poglądów obu tych teoretyków ekspresja za pomocą sztuki szybko stała się intelektualną pożywką dla przedstawicieli nurtu psychoanalitycznego. Teorie Freuda i Junga, dotyczące nieświadomych procesów zachodzących w umyśle, stały się podstawą dla psychoterapeutów wykorzystujących sztukę w pracy diagnostycznej. Psychoterapeuci zdali sobie sprawę, że wypowiedzi werbalne nie mogą w pełni oddać doświadczenia snu i że rysunek odzwierciedla tylko niektóre sceny, które nie mogłyby zostać opisane inaczej. Dlatego też terapeuci, wykorzystując rysunek mogli bezpośrednio uporać się z obrazami, co było niemożliwe w wypadku zniekształconego werbalnego przekładu śnionych scen. Wielu pacjentów poddających się analizie wkrótce odkryło, że o wiele łatwiej jest im narysować sen niż opisać go słowami.

Obecnie podkreśla się przydatność rysunku w procesie poznawania pacjenta. Zainteresowanie tą techniką pojawia się w chwili, gdy diagnostycy czują się bezradni z powodu niskiej skuteczności testów mających wspierać procedury psychometryczne, konieczne do zrozumienia złożonych i często niezwykle subtelnych problemów, które napotykamy w codziennej praktyce. Niezależnie jednak od powyższego faktu wielu klinicystów wierzy, że rysunek jest niepowtarzalną, osobistą ekspresją wewnętrznych doświadczeń, która odpowiednio wykorzystana dostarcza informacji cennych nie tylko z diagnostycznego, lecz i z terapeutycznego punktu widzenia. Rysunek stał się też znakomitą metodą oceny stanu psychofizycznego pacjenta, a także okazją do wyrażenia jego obecnych problemów i konfliktów. Osoba silnie defensywna zwykle odzwierciedla swój brak spontaniczności w rysunkach, tworząc monotonne reprodukcje lub przedkładając kopiowanie nad własną twórczość. Depresja wiąże się z takimi cechami rysunków, jak rezygnacja z kolorów, więcej pustych przestrzeni, większe ograniczenie, dezorganizacja, brak wykończenia, mniej znaczeń i wykonanie kosztem jak najmniejszego wysiłku. Dzieła schizofreników zwracają uwagę treściami religijnymi, a ich paranoje przejawiają się często w odmalowywaniu oczu, okien i telewizorów. Taka interpretacja rysunków dostarcza wielu różnorodnych wskazówek dotyczących dojrzałości: fizycznej i poznawczej badanego, jak również pewnych aspektów jego osobowości oraz sposobów indywidualnego postrzegania świata.

Warto zastanowić się nad korzyściami terapeutycznymi płynącymi z zastosowania rysunku. Do najczęściej wymienianych zaliczyć można: wzbogacenie doświadczeń jednostki w zakresie ekspresji i relacji z innymi, odsłania więcej treści przed- i nieświadomych, rysowanie zapewnia jednostce przestrzeń, w której można wykroczyć poza swoją zwykłą, wąską sferę zmysłów, w efekcie pojawiają się nieoczekiwane kwestie, stanowiące punkt wyjścia do dyskusji i procesu poznawczego, rysunek ułatwia też uzyskanie wglądu w ukryte konflikty, silne strony ego oraz cechy charakteru.

W celu uzyskania informacji diagnostycznych pochodzących z rysunków pacjenta stosuje się następujące procedury rysowania: Test rysunkowy Goodenough-Harrisa; narysuj osobę; narysuj osobę w deszczu; dom- drzewo- osoba; narysuj rodzinę; rysowanie na dowolny temat; gryzmoły oraz zabawę w rysowanie historii. Z kolei do najczęstszych korzyści płynących z wprowadzenia rysunku do terapii grupowej zalicza się: w grupach kryzysowych rysunek może posłużyć do zidentyfikowania wydarzeń, które wytraciły dana osobę z równowagi i wywołały uraz lub doprowadziły do hospitalizacji; rysunek przydaje się do określenia celów terapeutycznych oraz do ich osiągnięcia;
uzupełnienie werbalnych wypowiedzi ekspresją graficzną; wspomaga komunikację w grupie; rysunek jest sposobem wyjaśniania pogmatwanych myśli i uczuć; wzmacnia poczucie własnej wartości i poczucie satysfakcji, które stanowią podstawy szacunku do samego siebie; możliwość dzielenia się obrazami z innymi uczestnikami grupy; rysunek zmienia strukturę grupy, bowiem punktem zainteresowania jest dzieło pacjęta a nie on sam, dzięki czemu dokonywane interpretacje wywołują w nim mniejszy lęk.

Interpretacja rysunków na przykładzie techniki "dom-drzewo-osoba"


Dom


1) Szczegóły
a) Podstawowe - co najmniej jedne drzwi, jedno okno, jedna ściana, dach, komin;
b) Dodatkowe (np. krzaki, kwiaty, ścieżka) - potrzeba dokładniejszego uporządkowania środowiska (brak poczucia bezpieczeństwa);
c)
2) Komin - symbol ciepłych intymnych związków, czasami związany z symboliką falliczną;
a) Brak komina - brak ciepła w sferze psychicznej lub konflikty z ważną osobą płci męskiej;
b) Przesadnie duży - nadmierne zaabsorbowanie sferą seksualną czy też możliwe tendencje ekshibicjonistyczne;
c) Dużo dymu - wewnętrzne napięcie;

3) Drzwi
a) Ponad podstawą domu, bez schodów - niedostępność w kontaktach interpersonalnych;
b) Brak drzwi - skrajne trudności w kontaktach z innymi ludźmi;
c) Otwarte - silna potrzeba doświadczania ciepła od świata zewnętrznego;
d) Bardzo duże - nadmierna zależność od innych;
e) Z zamkiem lub z zawiasami - defensywność;

4) Płot wokół domu - potrzeba ochrony emocjonalnej;

5) Rynny - podejrzliwość;

6) Rysunek przylegający do dolnej krawędzi kartki - brak podstawowego poczucia bezpieczeństwa w życiu rodzinnym lub intymnym;

7) Dom przedstawiony w perspektywie, widok z dołu - odrzucenie domu lub poczucie, że osiągnięcie pożądanej sytuacji domowej jest niemożliwe;

8) Dom przedstawiony w perspektywie, widok z góry - odrzucenie sytuacji domowej;

9) Dach
a) Płaski (pojedyncza linia łącząca dwie ściany) - brak wyobraźni lub zahamowania emocjonalne;
b) Przesadnie duży - poszukiwanie satysfakcji w fantazjach;

10) Okiennice
a) Zamknięte - skrajna defensywność i wycofanie;
b) Otwarte - zdolność do przystosowania w kontaktach interpersonalnych;

11) Ścieżka
a) Bardzo długa - ograniczona dostępność;
b) Wąska w pobliżu domu, szeroka na drugim końcu - osoba powierzchownie przyjazna;

12) Ściany (ich solidność) - bezpośrednio związana z siłą ego;

13) Okno (okna).
a) Brak okien - wrogość lub wycofanie;
b) Tylko na parterze, na piętrze brak - rozziew między rzeczywistością a fantazją;
c) Z firankami - rezerwa, kontrolowanie siebie;
d) Bez zasłon - zachowanie otwarte, bezpośrednie.

Drzewo


1) Wyjątkowo duże drzewo - skłonności do agresji;

2) Małe drzewko - poczucie niższości i braku znaczenia;

3) Cienka kreska - poczucie nieprzystosowania, niezdecydowanie;

4) Drzewo składające się tylko z dwóch linii oznaczających pień i z kółka wyobrażającego koronę - Impulsywność, zmienność;

5) Przesadne podkreślenie pnia - niedojrzałość emocjonalna;

6) Przesadne podkreślenie korony - zahamowania emocjonalne, myślenie analityczne;

7) Przesadne podkreślenie korzeni - płytkie reakcje emocjonalne, ograniczona zdolność do rozumowania;

8) Szrama, dziupla, złamana gałąź - związek z urazem, tzn. wypadkiem, chorobą, gwałtem (czas wydarzenia odpowiada położeniu znaku);

9) Brak linii przedstawiającej ziemię - podatność na stres;

10) Zaznaczona linia ziemi, brak korzeni - tłumione emocje;

11) Zaczernione płaszczyzny, bardzo ciemne lub mocno zaznaczone - defensywna wrogość lub zachowania agresywne;

12) Cienka, przerywana kreska - wyraźny niepokój;

13) Dziupla - symbolika seksualna;
a) Mała lub w kształcie rombu - skojarzenia z pochwą;
b) Mała i okrągła - przeżycie napastowania seksualnego lub wczesne doświadczenie seksualne;
c) Mocno zaznaczony kontur - świadczy o większym wpływie urazu;
d) Koncentryczne kręgi wewnątrz - zepchnięcie doświadczenia w przeszłość i "zaleczenie";
e) Zaczerniona - wstyd związany z doświadczeniem;
n) Duża - zaabsorbowanie kwestią prokreacji;
g) Z małym zwierzątkiem w środku - ambiwalencja dotycząca ojcostwa lub macierzyństwa;

Osoba


1)Ręce - służą do zmiany lub kontrolowania otaczającego środowiska;
a) Założone na piersiach - wrogość lub podejrzliwość;
b) Trzymane za plecami - pragnienie kontrolowania złości, niechęć do kontaktów interpersonalnych;
c) Brak - nieprzystosowanie, bezradność;

2) Stopy - poziom aktywności interpersonalnej
a) Duże - dążenie do bezpieczeństwa lub męskości;
b) Małe - zależność, stłumione odczuwanie;
c) Brak - brak niezależności;

3) Palce
a) Długie i spiczaste - agresywność, wrogość;
b) Zaznaczone pętelkami lub pojedynczą kreską - pragnienie stłumienia agresywnych impulsów;

4) Głowa
a) Duża - zaabsorbowanie światem wyobraźni, koncentracja na aktywności umysłowej;
b) Mała - osobowość obsesyjno-kompulsywna, poczucie niższości intelektualnej;
c) Odwrócona tyłem - tendencje paranoidalne lub schizoidalne;

5) Nogi
a) Brak - stłumienie, prawdopodobny lęk przed kastracją;
b) Różnice w wielkości - sprzeczne uczucia dotyczące niezależności;
c) Długie - dążenie do autonomii;
d) Krótkie - upośledzenie życia emocjonalnego;

6) Usta
a) Przesadnie podkreślone - niedojrzałość, agresywność oralna;
b) Bardzo duże - erotyzm oralny;

7) Ramiona
a) Nierówne - niestabilność emocjonalna;
b) Szerokie - zaabsorbowanie odczuwaną potrzebą siły;
c) Kwadratowe - nadmierna defensywność, wrogość w stosunku do innych ludzi.


    Autor jest pedagogiem. W roku 2008 ukończył studia magisterskie w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie na kierunku pedagogika o specjalności resocjalizacja z wynikiem bardzo dobrym. Główne zainteresowania: pedagogika, psychologia, penitencjarystyka, psychopatologia.


Bibliografia


  • J. Florczykiewicz, Arteterapia jako metoda wspomagająca socjalizację i resocjalizację, "Opieka-Wychowanie-Terapia" 2002/1.
  • A. Olas, Arteterapia inspiracja dla pedagogiki, "Szkoła Specjalna", 2006/4.
  • M. Kuśpit, Arteterapia, "Edukacja. Oświata, Wychowanie" Remedium, 2003/3.
  • A. Stawecka, Kompensacyjna funkcja działalności plastycznej dzieci przewlekle chorych- propozycja wprowadzenia elementów arteterapii, "Edukacja"2003/2.
  • E. J. Konieczna, Biblioterapia w praktyce. Poradnik dla nauczycieli, wychowawców i terapeutów, IMPULS, Kraków 2006.
  • Knapik M., Sacher W., Sztuka w edukacji i terapii, Kraków 2000r.
  • Oster G., Gould P., Rysunek w psychoterapii, GWP, Gdańsk 2001r.
  • Szuman S., Sztuka dziecka, Warszawa 1990r.
  • Wallon P., Cambier A., Engelhart D., Rysunek dziecka, Warszawa 1993r.
  • J. Aleksandrowicz, S. Leder, Pochorecka, O chorbie inaczej, PZWL, Warszawa 1977.
  • W. Szulc, Nauczanie sztuki i arteterapia, "Edukacja kulturalna i aktywność artystyczna", UAM, Poznań 1996.
  • A. Wyszyńska, Psychologia defektologiczna, PWN, Warszawa 1987.
  • Z. Słobodzian, Twórcza praca dziecka, PZWS, Warszawa 1961.
  • Obuchowska I., Chore dziecko, NK, Warszawa 1994.
  • A. Maciarz, Psychoemocjonalne i wychowawcze problemy dzieci przewlekle chorych, Impuls, Kraków 1998.
  • E. Konieczna, Arteterapia w teorii i praktyce, Impuls, Kraków 2003.
  • Baran Z., Terapeutyczne oddziaływanie sztuki na świat dziecka. W: Sztuka, a świat dziecka. Kida J. (red.) WSP w Rzeszowie. Rzeszów 1991.
  • Barłóg K., Profilaktyczno - terapeutyczne znaczenie sztuki w pracy z dziećmi z trudnościami. W: Sztuka, a świat dziecka. Kida J. (red.) WSP w Rzeszowie. Rzeszów 1991.
  • Muraszko B., Arteterapia w szkole. W: Nowa szkoła.1995/3.
  • Szulc W., Kulturoterapia. Wykorzystanie sztuki i działalności kulturalno oświatowej w lecznictwie. Wydanie Naukowe Akademii Medycznej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Poznań 1994.



Opublikowano: 2012-02-18



Oceń artykuł:


Skomentuj artykuł
Zobacz komentarze do tego artykułu