Jesień wszystko odmienia, niesie smutek i łzy. Lecz zawdzięczam jesieni, że kiedyś kwitły bzy.
Janusz Laskowski

Wprowadzenie

Powszechnie uważa się, że zaburzenia nastroju oprócz zaburzeń funkcji poznawczych, należą do najczęstszych objawów psychopatologicznych obserwowanych u osób w podeszłym wieku. Zespoły depresyjne stanowią istotny problem kliniczny nie tylko ze względu na znaczne rozpowszechnienie, ale także z tego powodu, że w znaczący sposób pogarszają i tak nienajlepszą jakość życia osób starszych, niekorzystnie wpływają na ich funkcjonowanie społeczne, na przebieg i wyniki leczenia chorób somatycznych, a przede wszystkim zwiększają śmiertelność w tej grupie osób (m.in. w związku z niemałym ryzykiem śmierci samobójczej).

U osób w podeszłym wieku, wbrew obiegowym opiniom, często występuje nie tylko depresja o etiologii endogennej czy somatogennej, ale także psychogennej. Najczęściej jednak etiologia zaburzeń jest mieszana i trudno ocenić, który z czynników odgrywa decydującą rolę. Istnieje długa lista predykatorów ryzyka depresji u osób w podeszłym wieku. Do najważniejszych z nich można zaliczyć:

1. Czynniki demograficzne
   • płeć żeńska
   
   
2. Czynniki psychologiczne i społeczne
   • straty bliskich osób (np. małżonka)
     
   • straty materialne;
     
   • ujemny bilans życiowy;
     
   • samotność (brak wsparcia od rodziny);
     
     
     
   • osłabienie więzi rodzinnych;
     
   • izolacja społeczna;
     
   • trudna sytuacja materialna;
     
   • brak aktywności (bezczynność i izolacja związane z przejściem na emeryturę, przerwaniem pracy zawodowej) ;
     
   • zmiana warunków mieszkaniowych, miejsca zamieszkania, pobyt w zakładach opiekuńczych;
     
   • nasilenie się niektórych cech osobowości przedchorobowej, (depresyjnych, anankastycznych) pojawienie się starczego egocentryzmu, a jednocześnie zmniejszenie zdolności adaptacyjnych;
     
   • poczucie zagrożenia bytu, zdrowia (ważnych wartości).
   
   
3. Czynniki biologiczne
   • genetyczne (np. choroby afektywne w rodzinie);
     
   • somatyczne (np. choroby somatyczne, niedobory pokarmowe);
     
   • organiczne (choroby o.u.n.);
     
   • egzogenne (leki, zatrucia).

Obraz kliniczny. Diagnoza objawowa i różnicowa

W każdym przypadku depresji występują tzw. pierwotne oraz wtórne objawy depresyjne. Klasyczna jest tzw. triada depresyjna tzn. obniżenie podstawowego nastroju, osłabienie napędu psychoruchowego oraz zaburzenia rytmów biologicznych. U ludzi starych (po 65 r.ż.) również występują takie objawy, z tą różnicą, iż niektóre z nich wysuwają się na plan pierwszy, a inne zaznaczają znacznie słabiej. Zespół depresyjny u osób starszych ma własną specyfikę psychopatologiczną i z reguły różni się obrazem klinicznym w stosunku do depresji występującej u osób młodszych.

Pużyński w swej monografii na temat depresji (1988) wyróżnia dwie podstawowe postacie zespołów depresyjnych. Pierwszą postacią jest depresja z dużym lękiem i niepokojem psychoruchowym osiągającym nierzadko rozmiary podniecenia. Temu stanowi towarzyszy nastrój depresyjno-drażliwy, bojaźliwy, często z bogatą ekspresją emocjonalną (płacz, zawodzenie, rozpacz, przerażenie, wołanie o pomoc). Chorzy zgłaszają liczne skargi hipochondryczne, które nierzadko osiągają rozmiary urojeń. Do częstych dolegliwości typu somatycznego należy świąd, palenie, pieczenie skóry, mięśni, tkanek i narządów, skargi na całkowity brak wypróżnień. Częstym objawem są urojenia klęski materialnej i ruiny, przekonania o sytuacji bez wyjścia, urojenia winy, grzeszności i kary. Chorzy odmawiają przyjmowania pokarmów, ujawniają tendencje samobójcze, oskarżają się publicznie. Pużyński podkreśla, że opisany powyżej wariant zespołu depresyjnego, który przed kilkudziesięciu laty był najczęściej obserwowanym obrazem klinicznym depresji wieku podeszłego, obecnie występuje rzadziej. Miejsce urojeń grzeszności i winy coraz częściej zajmują urojenia hipochondryczne i obawy dotyczące własnego zdrowia. Częstym objawem są zaburzenia snu, przyjmujące niekiedy postać całkowitej bezsenności, oraz silne zaburzenia napędu psychoruchowego.

Drugi wariant depresji u osób w wieku podeszłym to według Pużyńskiego zespół asteniczno-depresyjny, w którym dominuje apatia, abulia, utrata zainteresowań, poczucie zmniejszonej sprawności fizycznej i psychicznej, zwłaszcza intelektualnej, idące w parze z nastrojem depresyjnym, niekiedy stanem zobojętnienia i nastawieniami hipochondrycznymi. Obraz kliniczny takiego stanu niekiedy przypomina otępienie.

Ponadto u osób starszych częstym zjawiskiem są przewlekle utrzymujące się poronne zaburzenia nastroju. Na ich określenie używa się wtedy terminu subdepresji.

Istotnym klinicznie jest różnicowanie zaburzeń depresyjnych u osób starszych z procesem otępiennym. W praktyce klinicznej nie jest to zadanie łatwe i wymaga dokładnych badań w tym również diagnozy neuropsychologicznej w kierunku oceny funkcji poznawczych i ewentualnych zmian organicznych o.u.n . Osłabienie tempa procesów psychicznych (przejawiające się spowolnieniem toku myślenia, osłabieniem pamięci, poczuciem niesprawności intelektu) należy do typowych objawów depresji, niezależnie od wieku chorego. U osób w wieku podeszłym stosunkowo często zaburzenia funkcji poznawczych wysuwają się na pierwszy plan obrazu klinicznego. Nierzadko imitują wręcz objawy otępienia, co bywa przyczyną wielu pomyłek diagnostycznych.

Zasadnicze różnice w obrazie klinicznym depresji i otępienia polegają na tym, że w zespole depresyjnym:

• depresja pojawia się cyklicznie;
  
• nie stwierdza się zmian w strukturze ośrodkowego układu nerwowego (OUN);
  
• obecne są typowe zaburzenia snu, obniżenie nastroju, anhedonia, gorsze samopoczucie rano, silne poczucie choroby, negatywna samoocena, lęk endogenny, niepokój oraz objawy wegetatywne;
  
• ponadto w depresji zaburzenia funkcji poznawczych są wtórne do zaburzeń nastroju, chorzy niechętnie współpracują podczas badania.

W zespole otępiennym natomiast obserwuje się najczęściej:

• powolny i postępujący początek;
  
• zmiany organiczne w OUN;
  
• brak zaburzeń snu;
  
• chwiejność nastroju;
  
• gorsze samopoczucie wieczorem;
  
• obniżenie krytycyzmu;
  
• dobrą samoocenę;
  
• brak lęku;
  
• drażliwość;
  
• brak objawów wegetatywnych;
  
• zaburzenia nastroju są wtórne do zaburzeń funkcji poznawczych, chorzy współpracują, lecz uzyskują nieprawidłowe wyniki w badaniach.

Podsumowywując zamieszczam listę objawów najbardziej charakterystycznych dla depresji w wieku podeszłym:

• płaczliwość
  
• drażliwość;
  
• większa intensywność lęku i niepokoju;
  
• skargi na rozmaite dolegliwości somatyczne;
  
• urojenia, zwłaszcza hipochondryczne i nihilistyczne;
  
• nasilone poczucie winy;
  
• myśli i zamiary samobójcze;
  
• obraz neurasteniczny (jako maska psychopatologiczna).

Podstawowe cechy różnicujące depresję z otępieniem - opracowane na podstawie literatury przedmiotu - przedstawiam poniżej.

Zaburzenia depresyjne charakteryzują się następującymi cechami:

• subiektywne skargi na trudności w skupianiu uwagi;
  
• wahania dobowe w zapamiętywaniu (pamięć krótkoterminowa);
  
• struktura i treść wypowiedzi są niezaburzone;
  
• zachowana zdolność uczenia się i przypominania odroczonego;
  
• nie występują zaburzenia ogniskowe (funkcji instrumentalnych);
  
• rodziny chorych łatwiej zauważają problemy dotyczące funkcji poznawczych;
  
• odwracalność zaburzeń funkcji poznawczych;
  
• chorzy z depresją dokładnie opisują problemy intelektualne;
  
• badania testowe ogólnie w granicach normy.

Cechy różnicowe z procesem otępiennym:

• brak skarg na zaburzenia uwagi;
  
• pora dnia nie wpływa na pamięć krótkotrwałą;
  
• wyraźne zmiany w strukturze i treści wypowiedzi;
  
• występują zaburzenia zdolności uczenia;
  
• afazja, apraksja, agnozja, aleksja, akalkulia;
  
• późne dostrzeganie zaburzeń intelektualnych;
  
• postępujący lub stacjonarny charakter zaburzeń;
  
• odpowiedzi "obok tematu", konfabulacje i dysymulacja;
  
• badania neuropsychologiczne i skale wykrywają deficyty poznawcze.

Zestawienie porównawcze

Depresja:

• początek - szybki
  
• wysiłek przy wykonywaniu testów - niewielki
  
• stosunek do zaburzeń intelektualnych - nie ma kompensacji
  
• skargi na zaburzenia - chory informuje o trudnościach
  
• modulacja afektu - zachowana
  
• sprawność społeczna - zachowana
  
• relacje między zachowaniem a stopniem zaburzeń społecznych - sprzeczne
  
• nocne nasilanie się dolegliwości - nietypowe
  
• funkcje przestrzenno-wzrokowe - zwykle zachowane
  
• zdolności językowe - zwykle zachowane

Otępienie:

• początek - wolny
  
• wysiłek przy wykonywaniu testów - widoczne trudności
  
• stosunek do zaburzeń intelektualnych - początkowo wyraźna kompensacja (np. zakładanie kalendarza)
  
• skargi na zaburzenia - rzadkie, zwykle obojętny
  
• modulacja afektu - spłycony, tępy
  
• sprawność społeczna - powolna utrata
  
• relacje między zachowaniem a stopniem zaburzeń społecznych - zgodne
  
• nocne nasilanie się dolegliwości - typowe
  
• funkcje przestrzenno-wzrokowe - często zaburzone
  
• zdolności językowe - często zaburzone

Depresje w chorobach somatycznych

Przyczyny i patogeneza tej grupy zaburzeń depresyjnych jest złożona U licznych chorych ustalenie powiązań przyczynowych pomiędzy etiologią i patogenezą określonych schorzeń oraz patogenezą zaburzeń emocji i nastroju jest często trudne. Wynika to głównie z faktu, że u osób ze schorzeniami somatycznymi występuje jednocześnie szereg czynników, które mogą wywierać wpływ patogenny i żaden z nich nie powinien być pomijany w analizie przyczyn zaburzeń psychicznych. Odstąpienie od tej zasady prowadzi do uproszczonych wniosków na temat etiologii grupy depresji somatogennych. W odniesieniu do części zaburzeń depresyjnych należy przede wszystkim uwzględnić patogenny wpływ samej choroby somatycznej na funkcję ośrodkowego układu nerwowego. Zjawisko mnogiej patologii w wieku starczym - a zatem obecności najczęściej kilku schorzeń somatycznych - ma istotne znaczenie dla prawidłowego rozumienia zaburzeń depresyjnych tego okresu życia. Dotyczy to zwłaszcza następujących chorób:

• choroby narządów miąższowych: uszkodzenie wątroby (z niewydolnością), uszkodzenie nerek (z niewydolnością);
  
• choroby przewlekłe - nieuleczalne;
  
• choroby układowe;
  
• niedobory witamin (B12, B1, kwas foliowy);
  
• nowotwory: nowotwory złośliwe nowotwór głowy trzustki pheochromocytoma;
  
• zabiegi chirurgiczne: przeszczepy narządów i tkanek;
  
• zaburzenia hormonalne i inne schorzenia przemiany materii:
  • nadczynność i niedoczynność tarczycy;
    
  • nadczynność i niedoczynność przytarczyc;
    
  • choroby (zespół) Cushinga;
    
  • choroba Addisona
    
  • niewydolność przedniego płata przysadki
    
  • cukrzyca
• porfiria;
  
• okres przekwitania;
  
• okres okołoporodowy;
  
• okres przedmiesiączkowy;
  
• następstwa przerwania ciąży, zatrucia przewlekłe (talk i ołów).

Ważną i często zupełnie pomijaną grupą czynników, które mogą wpływać na częstość występowania zaburzeń depresyjnych w populacji osób chorych somatycznie, są leki i interakcje między nimi. Wiedza o lekach, które mogą powodować lub wyzwalać depresję, wykazuje co prawda poważne luki, ale w odniesieniu do niektórych dysponujemy pokaźną liczbą przesłanek, które dowodzą ich działania depresjogennego. Do tej grupy należą m.in.

• niektóre leki stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego;
  
• część leków hormonalnych;
  
• niektóre neuroleptyki.

Należy podkreślić, że łagodne stany depresyjne utrzymujące się przewlekle, szczególnie gdy występują o osób z ciężkimi, nieuleczalnymi chorobami somatycznymi, mogą stanowić zagrożenie dla życia w związku z narastającym zniechęceniem do leczenia, myślami rezygnacyjnymi i samobójczymi. Samobójstwa chorych oddziałów somatycznych, które zawsze zaskakują i przerażają personel leczący, bardzo często są związane z nie rozpoznaną depresją.

Postępowanie lecznicze w zaburzeniach depresyjnych występujących w przebiegu chorób somatycznych powinno mieć charakter kompleksowy. Pierwszorzędne znaczenie przypada leczeniu schorzenia podstawowego, które jest przyczyną depresji (stosowanie leków przeciwdepresyjnych może okazać się zbędne, depresja przemija w miarę ustępowania objawów choroby). U części chorych zachodzi potrzeba leczenia farmakologicznego. Przy wyborze leku należy przestrzegać przeciwwskazań do stosowania poszczególnych preparatów i uwzględniać ryzyko interakcji z innymi lekami, które często przyjmuje pacjent. Dawkowanie środków przeciwdepresyjnych powinno być indywidualizowane, dostosowane do stanu somatycznego chorego. Duże znaczenie przypada psychoterapii, której celem w odniesieniu do licznych chorych jest m.in. nauczanie życia z chorobą, mobilizowanie do aktywnego udziału w procesie terapii choroby somatycznej. Istotną rolę odgrywają również zauważalne przez chorych postępy terapii i poprawa stanu somatycznego. W przypadku uzasadnionego podejrzenia, że depresja wiąże się ze stosowanym lekiem, należy dążyć do wyeliminowania go z terapii i zastąpienia innym nie wywołującym zaburzeń depresyjnych.

Depresje w chorobach organicznych

Zaburzenia emocji i nastroju są zjawiskiem częstym u osób z organicznymi uszkodzeniami mózgu. Symptomatologia tych zaburzeń obejmuje takie cechy i objawy, jak: złe samopoczucie, labilność emocjonalna, dysforia, apatia, lęk, niepokój. Pospolitym objawem są również zaburzenia snu. Obecność pojedynczych cech zespołu depresyjnego nie jest podstawą do rozpoznawania depresji jako zespołu psychopatologicznego. Nie oznacza to bynajmniej, że zespoły depresyjne w omawianej grupie schorzeń są zjawiskiem rzadkim. Wiele przesłanek wskazuje, że występują one częściej niż w populacji ogólnej, przy czym u licznych chorych mogą osiągać znaczne nasilenie i stanowić dużej rangi problem kliniczny. Co istotne zespól otępienny nie wyklucza obecności zaburzeń depresyjnych - diagnoza różnicowa polega zwykle na ustaleniu pierwotności jednego z zaburzeń. W chorobach otępiennych nierzadko spotyka się zespoły depresyjne, które również wymagają odpowiedniego leczenia. Początkowo mogą być związane z przewagą czynników psychologicznych, takich jak np. lęk przed postępującą deterioracją funkcji poznawczych, obawy o utratę własnej tożsamości, czy lęk przed niesprawnością. W zaawansowanych otępieniach depresja najczęściej jest wynikiem uszkodzenia ośrodków mózgowych regulacji nastroju - niemniej jednak występują w niej nadal czynniki psychologiczne np. problemy z prawidłowym rozumieniem sytuacji społecznych, nasilające niepokój oraz przygnębienie. Depresja jako zespół chorobowy może się pojawiać w przebiegu wszelkich organicznych schorzeń o.u.n., nie tylko procesów otępiennych:

• proces zwyrodnieniowo-zanikowe mózgu;
  
• guzy mózgu (zwłaszcza płata czołowego);
  
• choroby naczyniowe mózgu;
  
• stany pourazowe (zwłaszcza płata czołowego i skroniowego);
  
• wodogłowie;
  
• defekty genetyczne.

Stwierdzenie depresji u chorego z ewidentnymi zmianami organicznymi w o.u.n. nie dowodzi ścisłych powiązań przyczynowych i nie może być jedyną podstawą do rozpoznawania tzw. depresji organicznej (np. "depresji miażdżycowej"). Jedynie w nielicznych przypadkach udaje się bowiem ustalić (z pewnym prawdopodobieństwem) związek patogenetyczny pomiędzy uszkodzeniem o.u.n. (umiejscowienie zmian, ich patomechanizm) i biologicznymi mechanizmami patogenetycznymi depresji. Przy doszukiwaniu się przyczyn depresji występujących u osób ze zmianami organicznymi mózgu jest często pomijana rola czynników psychologicznych. Szczególnie dotyczy to stanów depresyjnych, które są wstępną fazą zespołów organicznych występujących m.in. w procesach zwyrodnieniowych mózgu, takich jak otępienie typu alzheimerowskiego, czy otępienie naczyniowe podkorowe. W patogenezie takich depresji istotne znaczenie mają: narastająca niesprawność czynności intelektualnych i pamięci, trudności w pracy zawodowej, nierzadko degradacja zawodowa, zaburzenia adaptacji do środowiska pracy i środowiska rodzinnego.

Depresje występujące w przebiegu chorób organicznych o.u.n. często wymagają leczenia farmakologicznego. Przy wyborze leku przeciwdepresyjnego należy uwzględnić stan somatyczny chorych i fakt, że tolerancja klasyczna leków przeciwdepresyjnych (TLPD) bywa gorsza niż u osób zdrowych. Bezpieczniejsze w tym zakresie są selektywne inhibitory wychwytu serotoniny oraz selektywne odwracalne inhibitory MAO. Leczeniu farmakologicznemu omawianych tu zaburzeń depresyjnych powinny towarzyszyć, jeżeli zachodzi taka potrzeba, działania rehabilitacyjne, usprawnianie ruchowe i inne.

Charakterystyka depresji w wybranych chorobach neurologicznych z grupy organicznych zaburzeń nastroju (F06)

Depresja poudarowa

Rozpowszechnienie depresji po udarze mózgu: duże (ocenia się je na 17-65%).

Mechanizm biologiczny: naczyniopochodne uszkodzenie mózgu.

Mechanizmy psychologiczne: skutki udaru (niesprawność, izolacja, utrata pozycji zawodowej, zależność).

Obraz kliniczny: obok objawów osiowych (obniżonego nastroju, zwolnienia czynności psychicznych i zmniejszenia napędu psychomotorycznego) występują także objawy towarzyszące:

• stany lękowe o znacznym nasileniu;
  
• reakcje o charakterze katastroficznym;
  
• apatia;
  
• brak zainteresowań;
  
• labilność emocjonalna;;
  
• drażliwość;
  
• osłabienie uwagi;
  
• zaburzenia funkcji wykonawczych;
  
• pesymistyczne myśli dotyczące przyszłości;
  
• niepokój i zaburzenia snu;
  
• brak łaknienia;
  
• utrata masy ciała;
  
• zaburzenia wegetatywne;
  
• stałe uczucie zmęczenia;
  
• bóle głowy;
  
• skłonność do negowania występujących objawów depresji.

Depresji poudarowej towarzyszą objawy deficytu neurologicznego:

• zaburzenia afatyczne;
  
• zespół rzekomoopuszkowy - neurologiczny zespół chorobowy, powstający w wyniku obustronnego uszkodzenia dróg korowo-jądrowych charakteryzujący się głownie zaburzeniami przełykania (dysfagia) oraz dyzartrią (mowa spowolniała, spastyczna, niewyraźna);
  
• objawy piramidowe
  
• objawy pozapiramidowe
  
• objawy móżdżkowe i inne.

Depresja w chorobie Parkinsona

Rozpowszechnienie depresji: w chorobie Parkinsona ok.40% chorych.

Mechanizm biologiczny: zaburzenia neuroprzekaźnikowe.

Mechanizmy psychologiczne: skutki choroby (izolacja, utrata pozycji zawodowej, zależność, narastająca niesprawność).

Obraz kliniczny: charakterystyczne objawy osiowe depresji, a u części chorych obraz kliniczny przypomina zaburzenia dystymiczne. Objawy często zgłaszane przez pacjentów z chorobą Parkinsona:

• uczucie zmęczenia;
  
• zaburzenia snu;
  
• problemy z koncentracją uwagi;
  
• spadek masy ciała;
  
• dysfunkcje seksualne.

Objawy te mogą towarzyszyć zarówno chorobie podstawowej jak i mogą świadczyć o depresji.

Depresja w otępieniu czołowo-skroniowym

Mechanizm biologiczny: zmiany neurodegeneracyjne.

Obraz kliniczny: do jednych z pierwszych objawów należy apatia, której jednak nie towarzyszą pozostałe charakterystyczne objawy depresji, takie jak: smutek, płaczliwość oraz poczucie beznadziejności; w dalszych etapach choroby obraz może się jednak zmieniać i zbliżać do typowego dla depresji.

Depresja w chorobie Huntingtona

Mechanizm biologiczny: zmiany neurodegeneracyjne głównie prążkowia.

Mechanizm psychologiczny: głównie związany z narastaniem objawów zaburzeń ruchowych.

Występowanie: 40% chorych.

Obraz kliniczny: zespół depresyjny oraz w szczególności tendencje suicydalne.

Depresja o przyczynach psychogennych

Można uogólnić, iż psychogenne czynniki depresyjne u osób starszych możemy podzielić na następujące grupy:

1. Czynniki reaktywne (urazowe) - działające "tu i teraz", nagłe, nieoczekiwane, traumatyzujące (np. śmierć współmałżonka).
   
2. Czynniki stresowe - działające permanentnie , długo, ciągle, chronicznie (np. choroba współmałżonka).
   
3. Czynniki dezadaptacyjne - wynikające ze zmian jakich doświadcza starszy człowiek (np. hospitalizacja):
   • negatywne zmiany w funkcjonowaniu psychospołecznym (np. zmniejszenie liczny kontaktów towarzyskich);
     
   • negatywne zmiany w wyniku procesów chorobowych (np. mnoga patologia);
     
   • negatywne zmiany obrazu siebie ( np. postrzeganie siebie jako osoby zniedołężniałej, będącej ciężarem dla rodziny).

Najczęstsze czynniki psychologiczne warunkujące zaburzenia depresyjne u osób starszych to m.in.:

• związane z nagłą utratą bliskich osób (śmierć kogoś z rodziny);
  
• związane z pogorszeniem warunków materialno-bytowych;
  
• związane z diagnozą procesu chorobowego i lęku przed nim;
  
• związane z niepełnosprawnością, niesamodzielnością, zależnością od innych, poczuciem bycia ciężarem dla rodziny;
  
• związane ze zmianą miejsca zamieszkania, pobytem w zakładzie opiekuńczym lub hospitalizacją (podłoże adaptacyjne);
  
• związane z samotnością, utratą bliskich znajomych (ich śmiercią), doświadczaniem chorób bliskich osób (rówieśników pacjenta), słabymi kontaktami z rodziną (kontakty zerwane, kontakty powierzchowne, rodzina podopiecznego mieszka daleko);
  
• związane z izolacją społeczną (podłoże adaptacyjne);
  
• związane z poczuciem zagrożenia cenionych wartości (materialnych, zdrowotnych);
  
• związane z lękiem przed umieraniem, bólem, śmiercią;
  
• związane z nasilaniem się niektórych cech osobowości;
  
• związane z ograniczeniami w wyniku starości i chorób;
  
• związane z deprywacją potrzeb psychicznych (niezależności, poszanowania, godności, szacunku, miłości, rozwoju, bezpieczeństwa);
  
• związane z konfliktami rodzinnymi (przemocą wobec osób starszych, nieliczeniem się z nimi, przymuszaniem do określonych czynności, nadużyciami);
  
• związane z brakiem zajęć, bezczynnością, izolacją, poczuciem bezsensowności życia;
  
• związane z ujemnych bilansem życiowym (niepogodzeniem z pewnymi faktami życiowymi, powracaniem do niezrealizowanych zadań, potrzeb, marzeń, niedokończonych spraw, z poczuciem winy za pewne zdarzenia oraz poczuciem niewywiązania się z pełnionych ról społecznych (np. rodzicielskich).

Podsumowanie

Najczęstszym zjawiskiem jest proces nakładania się rożnych uwarunkowań depresji starczych: pojawia się choroba układu krążenia (czynnik somatogenny) w wyniku której dochodzi do udaru (czynnik organiczny), który ogranicza samodzielność chorego powodując jego niepełnosprawność (czynnik psychogenny). Ten znacznie uproszczony tok rozumowania obrazuje, jak kilka czynników patogennych działających razem warunkuje zaburzenia depresyjne. U osób starszych z reguły będziemy mieli do czynienia, jak nadmieniłem na początku tego artykułu, z etiologią mieszaną stanów depresyjnych, w której wyodrębnienie określonego patomechanizmu odpowiedzialnego za zaburzenia nastroju z reguły jest niemożliwe. Tylko w nielicznych przypadkach da się zlokalizować dominujący mechanizm, na który z reguły z czasem nakładają się inne czynniki. Można zatem w uproszczeniu uwypuklić 4 poziomy etiologii depresji wieku starczego:

• poziom psychologiczny - reaktywne czynniki psychologiczne (urazowe) oraz niekorzystne czynniki społeczne;
  
• poziom somatyczny - wtórne zmiany anatomiczno-neurochemiczne w mózgu oraz pierwotne zmiany fizjologiczne w wyniku chorób somatycznych;
  
• poziom neuropatologiczny - pierwotne zmiany anatomiczno-neurochemiczne w mózgu;
  
• poziom endogenny - zdiagnozowane wcześniej zaburzenia depresyjne (endogenne jednobiegunowe) lub dwubiegunowe (CHAD).

Oddziaływanie lecznicze powinny obejmować pierwotną przyczynę stanu depresyjnego (jeżeli takowa jest możliwa do ustalenia) oraz być oparte na rzetelnej diagnozie chorego. Należy szczegółowo zanalizować stan somatyczny pacjenta, jego choroby cielesne, ewentualny wpływ leków jakie przyjmuje, zbadać stan neurologiczny i ustalić ewentualne zmiany w o.u.n oraz zanalizować sytuację życiową chorego i jej wpływ na zaburzenia nastroju. Wszystkie te aspekty sprowadzają się do konieczności współdziałania w procesie diagnozy oraz leczenia kilku specjalistów min. psychiatry, neurologa, geriatry, psychologa klinicznego czy fizjoterapeuty. Ważne są oddziaływania psychoterapeutyczne względem chorego oraz stała kontrola lekarska związana z analizą leczenia farmakologicznego oraz jego efektów. Nierzadko ogromne znaczenie ma także rehabilitacja i usprawnianie chorego, co poprawia jakość jego życia zarówno pod względem medycznym jak i psychologicznym. Pomocna może okazać się psychoterapia podtrzymująca. Leczenie powinno być zindywidualizowane i dostosowane do konkretnego przypadku. Najlepsze efekty osiąga się, jeśli postawi się trafną diagnozę oraz wdroży rożne oddziaływania lecznicze (farmakoterapia, psychoterapia, pomoc psychologiczna, rehabilitacja, psychoedukacja i wsparcie ze strony rodziny chorego).

---

Autor jest psychologiem. Ukończył psychologię na Uniwersytecie Śląskim, specjalność – psychologia kliniczna dorosłych oraz psychologia kliniczno-wychowawcza dzieci i młodzieży. Jest młodszym asystentem oddziału ogólnopsychiatrycznego. Ponadto pracuje w Środowiskowym Domu Pomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi oraz konsultuje dom dziennego pobytu dla osób z chorobami otępiennymi. Brał udział w szkoleniach podyplomowych w Polskim Instytucie Psychoterapii Integratywnej w Krakowie. Zainteresowania naukowe: psychoterapia, neuropsychologia, psychodiagnostyka, antropologia kulturowa oraz filozofia.

---

Bibliografia

• Jacek Turczyński, Adam Bilikiewicz. Depresja u osób w wieku podeszłym. Wydawnictwo Medyczne VIA MEDICA.
  
• Dariusz Wasilewski. Depresja w chorobach ośrodkowego układu nerwowego- schematy postępowania. Centrum Psychoprofilaktyki i Terapii w Warszawie.
  
• Łukasz Święcicki. Depresje - definicja, klasyfikacja, przyczyny. Wydawnictwo Medyczne VIA MEDICA .
  
• Marzena Ziółkowska-Kochan, Daria Pracka. Depresja po udarze mózgu. Wydawnictwo Medyczne VIA MEDICA .
  
• Danuta Ryglewicz. Depresja poudarowa. Wydawnictwo Medyczne VIA MEDICA.
  
• Leszek Bidzan. Depresyjne zaburzenia w wieku podeszłym. Wydawnictwo Medyczne VIA MEDICA.
  
• S. Krzymiński. Zaburzenia psychiczne wieku starczego. PZWL. 1993.
  
• A. Bilikiewicz. Psychiatria. PZWL 2006.
  
• B. Pitt. Psychogeriatria - wprowadzenie do psychiatrii wieku podeszłego. PZWL 1986.
  
• A. Bilikiewicz, S. Pużyński, J. Rybakowski, J. Wciórka. Psychiatria t.2. Urban & Partner 2002
  
• S. Dąbrowski, J. Jaroszyński, S. Pużyński. Psychiatria t. 2. PZWL 1988.
  
• S. Pużyński. Depresje. PZWL 1988. Wydanie II.

---

Sonda

Czy kiedykolwiek chorowałeś (-aś) na depresję?

---

Opublikowano: 2012-08-02

Oceń artykuł:
1
2
3
4
5
6

Ten artykuł nie ma jeszcze żadnych komentarzy. Skomentuj artykuł