Artykuł

Elżbieta Bieleń

Elżbieta Bieleń

Depresja ma wiele twarzy


    Nawet najpogodniejszemu trafiają się okresy depresji,
    gdy świat wokół niego ciemnieje
    i człowiek widzi wszystko w ciemnych kolorach.
    A. Kępiński

Istnieje wiele rodzajów depresji, nie zawsze można jasno określić jej granice. Potrzebna jest tutaj opinia specjalisty, który pomoże ocenić czy dany stan to depresja, czy na przykład normalna reakcja żalu. Najczęstsza forma to duża depresja w chorobie afektywnej jednobiegunowej i depresja w chorobie afektywnej dwubiegunowej. Istnieje także kilka rzadziej występujących odmian, każda z nich posiada własny zestaw objawów.

American Medical Association wyróżnia następujące odmiany depresji:
  • duża depresja;
  • choroba afektywna dwubiegunowa;
  • podtypy dużej depresji: atypowa, psychotyczna, poporodowa, psychoza połogowa i przedmiesiączkowe zaburzenie nastroju;
  • dystymia;

  • sezonowe zaburzenia afektywne (SAD);
  • odmiany choroby afektywnej dwubiegunowej: szybkie zmiany cyklu, mania dysforyczna, stany mieszane, cyklotymia.

Duża depresja, znana także pod nazwą depresja endogenna oraz choroba afektywna jednobiegunowa, jest najczęściej spotykaną formą zaburzeń depresyjnych. Określenia "jednobiegunowa" stosuje się do opisu tego zaburzenia, ponieważ występuje w niej jeden rodzaj nastroju, jakim jest smutek. Większość cierpiących na dużą depresję nie potrafi czerpać radości i zadowolenia z czynności, które niegdyś dawały satysfakcję. Chory nie potrafi odczuwać przyjemności. Często zanika zainteresowanie seksem, może on się wydawać dla chorej osoby zbyt wyczerpującym zajęciem, bądź też człowiek ten może czuć się nieatrakcyjny seksualnie. Oprócz tego osoba cierpiąca na depresję może czuć jakby pozbawiono ją wszystkiego, co dobre w życiu, a także nie potrafić przypomnieć sobie miłych chwil, ani wyobrazić sobie, że mogłaby być szczęśliwa. Wielu przeżywających depresję odsuwa się od innych, gdyż przebywanie z ludźmi ich męczy.

Człowiek dotknięty tą chorobą przeżywa skrajne cierpienia psychiczne, wszystko wydaje się mu bez jakiegokolwiek sensu. Towarzyszy temu poczucie beznadziei i poczucie braku perspektyw na przyszłość. Chorobę tą charakteryzuje całkowita obojętność na to, co się dookoła dzieje, natłok myśli, wewnętrzne rozbicie, chaos. Paraliżująca siłą depresji sprawia, iż człowiek nie jest w stanie pracować. Okiem kogoś z zewnątrz wyglądać może to na lenistwo, jednak nie ma z nim nic wspólnego. Chory nie widzi sensu w wykonywanych czynnościach. Często też nie potrafi wstać z łóżka, jest to fizycznie niemożliwe. Problemem staje się również myślenie i kojarzenie, myśli krążą stale wokół tych samych tematów.

Przy zaburzeniach depresyjnych, zwłaszcza przy dużej depresji, u chorego zmienia się podejście do jedzenia. Niektórzy w ogóle mogą nie odczuwać głodu, zaś inna grupa będzie się objadała.

Aby rozpoznać epizod depresji, "należy stwierdzić, że ma on znaczenie kliniczne w tym sensie, że prowadzi do cierpienia oraz pogorszenia funkcjonowania w typowych rolach społecznych czy zawodowych" [1].

Jeśli człowiek cierpi na dużą depresję, to nie znaczy, że już zawsze tak będzie. Z czasem człowiek, nawet nieleczony, wraca do zdrowia, te okresy depresji przez lekarzy zwane są epizodami. Trwają one zwykle około sześciu do dziewięciu miesięcy. U większości chorych, którzy mieli jeden epizod depresyjny, zazwyczaj wystąpią następne. Jednakże trwają krócej niż dwa tygodnie, ale objawy są równie nasilone jak w dużej depresji.

Choroba afektywna dwubiegunowa, nazywana również zaburzeniami maniakalno-depresyjnymi (dawniej psychozą maniakalno-depresyjną lub cyklofrenią), dotyka około 1% populacji [2]. Cierpiący na nią skarżą się na wahania nastroju pomiędzy dwoma skrajnymi uczuciami (biegunami) - obniżeniem nastroju, przygnębieniem, depresją a manią - stanem euforii i podniecenia. W okresie melancholii, smutku chory doświadcza tych samych objawów, które towarzyszą podczas dużej depresji - odczuwa poczucie bezsensu, miewa myśli samobójcze, niską samooceęa, negatywne myślenie, poczucie winy, problemy w relacjach z ludźmi, niezrozumienie i niechęć do nich. Natomiast w fazie choroby jaką jest mania, człowiek jest pobudzony ruchowo i niezwykle podniecony, ma poczucie wielkości, występuje u niego gonitwa myśli i skojarzeń. Zdarza się także, iż chory przechodzi "okresy łagodniejszej bądź mniej wyczerpującej formy manii, jaką jest hipomania, która charakteryzuje się podwyższoną aktywnością, zmysłowością, radością i pewnością siebie" [3]. Rozróżnia się dwa typy zaburzeń dwubiegunowych: w zaburzeniu dwubiegunowym typu I chory odbywa swoistą podróż pomiędzy dużą depresją a manią, natomiast w typie II między depresją a hipomanią.

Dla manii charakterystyczne są cztery zestawy symptomów: dotyczące nastroju, poznawcze, motywacyjne i somatyczne.

Osoba, która przeżywa kryzys maniakalny, jest w ciągłym uniesieniu poprzez radosne uczucie błogostanu spowodowane poczuciem posiadania pełni nadzwyczajnych możliwości oraz bezgranicznej wiary we własne siły. Przez co jest w ciągłym działaniu i wydawałoby się, iż w ogóle nie odczuwa zmęczenia, mimo, że potrafi nie spać kilka nocy z rzędu. Jednakże człowiek taki nie jest zdolny do realistycznej oceny siebie oraz do samokrytycyzmu, a ekscytacja, radość i wysoka samoocena mogą przekroczyć zdrowe granice. Potrafi wstać bardzo wcześnie, pełen świeżych pomysłów i inicjatyw, mnożyć dużą ilość zajęć w krótkim czasie, o których później zapomina, bądź nie jest w stanie ich udźwignąć. Zwiększona aktywność seksualna to także typowa oznaka manii. W duecie z lekkomyślnością, również charakterystyczną dla tego zaburzenia, prowadzi do rozwiązłości, a nawet niebezpiecznych, dewiacyjnych zachowań.

Osoba cierpiąca na zaburzenia maniakalne "nikogo nie słucha, odrzuca jakąkolwiek sugestię, że może być chora tak dalece, że szydzi sobie lub obraża tego, kto chce ją skierować na leczenie; bez przerwy mówi i żartuje, często nie kończąc zdania i gubiąc myśl przewodnią, a ponieważ nie odpoczywa dostatecznie i niedosypia, często naraża się na niewydolności kardiologiczne" [4]. Nadmierna aktywność chorego często prowadzi do konfliktów, a "opór otoczenia chory odczuwa jako skierowaną przeciwko sobie wrogość. Tworzą się zwiewne na ogół urojenia prześladowcze. Zmieniony koloryt obrazu przeszłości, przyszłości i samego siebie prowadzi do interpretacji urojeniowych" [5]. Oprócz tego w wyniku tej choroby ludzie często kłamią i oszukują, ponieważ mania powoduje, iż choremu trudno odróżnić fakty od fantazji.

W miarę rozwoju manii nastroje chorego są coraz bardziej nieokiełznane, a zachowanie coraz trudniejsze do zrozumienia i przewidzenia. Natomiast nadmierna radość z czasem przeobrazi się w irytację i rozdrażnienie, a każda frustracja będzie dla niego nie do przyjęcia. Z upływem czasu zdarzały się będą ataki wściekłości, zwłaszcza, jeżeli inni spróbują przed czymś pohamować chorego lub odrzucą jego wybujałe wymagania społeczne. Takie huśtawki nastroju są zazwyczaj całkowicie niezależne od bieżących wydarzeń, a notoryczne skoki nastroju mogą uniemożliwić choremu prowadzenie normalnego życia. Przeważnie wpływa to w dużym stopniu na funkcjonowanie w rodzinie, społeczeństwie, pracy, jak również na inne aspekty życia. Stan świadomości takiej osoby można określić jako jasny. Nie jest on ani naprawdę mętny, ani przyćmiony, jeżeli nie mamy do czynienia z bardzo ciężką postacią choroby. "W niektórych formach manii średnio ciężkich i ciężkich euforia i poczucie nadmiernego optymizmu znikają i pacjent pogrąża się w stanie chaotycznego i niekończącego się zabiegania, nad którym absolutnie nie jest w stanie zapanować, a który czyni go zagubionym, niespokojnym i drażliwym" [6]. Bardzo interesujące może się wydawać to, iż większość objawów charakterystycznych dla manii ujawnia się w środowisku domowym.

Cykle zaburzeń maniakalno-depresyjnych są różne, wyróżnia się grupy chorych, u których:
  • choroba zaczyna się depresją, która przechodzi w ciągu kilku dni, tygodni lub miesięcy w manię;
  • pomiędzy okresami depresji i manii występuje normalny nastrój;
  • występuje kilka epizodów depresji lub manii jeden za drugim;
  • następują po sobie nawroty zespołów depresyjnych z okazyjnymi tylko epizodami łagodniejszej hipomanii;
  • występują często zespoły maniakalne, a depresji nie mają prawie w ogóle;
  • występuje wyłącznie mania,
  • mania i depresja występują równocześnie (tak zwane stany mieszane) [7].

Choroba afektywna dwubiegunowa nie jest do końca poznana. Specjaliści w większości twierdzą, iż zaburzenie to jest dziedziczne, chociaż otoczenie i warunki życia także mają wpływ na jej rozwój. Warto wspomnieć tutaj, iż depresja dwubiegunowa często zostaje błędnie diagnozowana, ponieważ potrafi się świetnie maskować.

Depresja atypowa objawia się nietypowymi objawami, niektórymi jak w dużej depresji: "może wydawać się na przykład, że osoba z atypową depresją znajduje się w głębokiej depresji, potem przez kilka dni zachowuje się normalnie a następnie staje się drażliwa i niespokojna" [8]. Człowiek z tym zaburzeniem może być równie jak w dużej depresji zniechęcony do życia, pogrążony w beznadziei, samokrytyczny, lecz może więcej jeść i spać niż zazwyczaj, przez co przybrać na wadze. Często osoby te czują się gorzej wieczorem niż rano, natomiast w depresji większość osób traci apetyt, ma kłopoty ze snem i gorzej czuje się rano. Ta odmiana depresji nie jest podzielona na epizody, lecz charakteryzuje ją długotrwałość.

Depresja psychotyczna występuje w postaci depresji dużej wraz z symptomami typu schizofrenicznego: urojeniami (przekonaniami całkowicie niezgodnymi z rzeczywistością) lub halucynacjami, czy mniej lub bardziej niejasnymi ideami prześladowczymi. Choroba ta rozwija się u około 15% osób cierpiących na dużą depresję. Często osoby z tym zaburzeniem ryzykują własnym życiem, ponieważ często nie są w stanie właściwie ocenić konsekwencji swojego działania. Jest to wystarczający powód, by taką osobę skierować na natychmiastowe leczenie, a najlepiej poddać hospitalizacji. U osób starszych, u których stwierdzono tą odmianę depresji, "spotkać można nierzadko urojenia klęski. Kiedy indziej mamy do czynienia z urojeniami winy: pacjent na przykład czuje się odpowiedzialny za jakąś wojnę, trzęsienie ziemi, a nawet za ludobójstwo" [9]. W najcięższych przypadkach tej odmiany pojawiają się hipochondryczne urojenia negacji: np. chory twierdzi, iż nie posiada wnętrzności lub, że jest martwy, a jego ciało jest wypełnione ropą. Często mylona jest bądź rozpoznawana jako schizofrenia, niesie ona ze sobą wysokie ryzyko samobójstwa.

Depresja poporodowa ma taki sam przebieg jak duża depresja, występuje u kobiet, które właśnie wydały na świat dziecko i jest spowodowana zmianami hormonalnymi, a także nowymi wymaganiami, jakie stoją przed kobietą, która zostaje matką. Zaburzenie to rozwija się u około 10% matek, będących tuż po porodzie. Prawdopodobieństwo wystąpienia depresji poporodowej jest większe u tych kobiet, które już mają za sobą depresję. Jednakże na to, czy kobieta popadnie w tą depresję wpływa wiele czynników, "ze statystyki wynika, że na chorobę tę najczęściej zapadają kobiety, które miały trudną ciążę, problemy z jej donoszeniem, pozostają w nieszczęśliwym związku małżeńskim, otrzymują słabe wsparcie od przyjaciół, rodziny lub sąsiadów" [10]. Trwające kilka dni po urodzeniu dziecka obniżenie nastroju, zwane baby blues, jest o wiele słabsze od depresji poporodowej, która jest dłuższa, bardziej obezwładniająca i cięższa w przebiegu. Kobiety często zamiast szukać profesjonalnej pomocy, obwiniają siebie za to, że są smutne i niezadowolone, a powinny być szczęśliwe, bo zostały matkami. To zaburzenie można leczyć farmakologicznie, a także terapią w formie rozmowy czy terapią grupową.

Psychoza połogowa jest rzadkim zaburzeniem, powstaje w skutek nieleczonej depresji poporodowej. Charakteryzuje się myślami samobójczymi oraz podobnie jak depresja psychotyczna - urojeniami i halucynacjami. Kobiety cierpiące na to zaburzenie wymagają natychmiastowego leczenia oraz obowiązkowej hospitalizacji.

Przedmiesiączkowe zaburzenie nastroju to choroba cykliczna dotykająca około 3-5% kobiet. Kobiety te przez tydzień lub dwa przed miesiączką jak również podczas jej trwania są bardzo przygnębione, osowiałe lub drażliwe. Objawy tego zaburzenia są znacznie ostrzejsze od tych związanych z zespołem napięcia przedmiesiączkowego (PMS). Jako formy leczenia przy tym zaburzeniu zaleca się ćwiczenia gimnastyczne i różnego typu psychoterapie lub leczenie antydepresantami.

Dystymia jest nazywana również małą depresją. Termin ten określa sytuację depresji lżejszej, lecz ciągnącej się w czasie, cechuje się objawami depresyjnymi, które występują przez większość dni w ciągu dwóch lat, natomiast u dzieci i nastolatków w ciągu co najmniej roku. Charakterystyczne dla dystymii jest to, iż chory cierpi na chroniczny brak radości, często nie potrafi nawet przywołać w pamięci chwil, gdy czuł się szczęśliwy lub podekscytowany. Ludzie tacy są postrzegani jako wiecznie ponurzy. Prowadzą oni w zasadzie normalny tryb życia. Poza tym zauważono, iż "przy typowej formie zaburzenia chory narzeka na brak energii fizycznej i psychicznej oraz na trudności w koncentracji, jest mało towarzyski, brak mu zapału do aktywności, demonstruje skrajny pesymizm co do przyszłości lub też popada w męczące roztrząsanie przeszłości" [11]. Często cierpiący na dystymię określają siebie jako będących od urodzenia w depresji, gdyż te osoby trudno rozbawić a same także najczęściej nie mają poczucia humoru. Towarzyszy im, bez względu na to, jak wygląda ich życie, poczucie klęski. Powaga tej choroby jest zazwyczaj niedoceniana zarówno przez chorego jak i przez jego najbliższe otoczenie. W leczeniu dystymii najlepsze skutki przynosi łączne stosowanie psychoterapii i leków antydepresyjnych.

Sezonowe zaburzenia afektywne (seasonal affective disorder ?SAD) pojawiają się tylko w pewnych porach roku. Mają tendencję do pojawiania się wraz z jesiennym skracaniem się dni, lub - rzadziej - na wiosnę. SAD "stanowi najnowsze uzupełnienie klasyfikacji zaburzeń nastroju, a w swojej ostatniej postaci, w nomenklaturze DSM-IV zyskało miano 'określnika wzorca sezonowego'" [12].

DSM-IV określa kryteria opisujące powrotne epizody zaburzeń nastroju o wzorcu sezonowym (mogą one być również użyte do opisu wzorców epizodu depresyjnego w dwubiegunowym zaburzeniu depresyjnym i i zaburzeniu depresyjnym II lub epizodu depresyjnego, depresji powrotnej):
  1. Istnieje regularny związek (pojawia się w tym samym czasie) pomiędzy początkiem epizodu depresyjnego w dwubiegunowym zaburzeniu depresyjnym I, dwubiegunowym zaburzeniu depresyjnym II lub epizodu depresyjnego, depresji powrotnej a określoną porą roku (np. regularne pojawianie się epizodu depresyjnego jesienią lub zimą). (Uwaga: Nie dotyczy to efektu działania oczywistych, związanych z porą roku stresorów psychospołecznych, np. regularnej utraty zatrudnienia w okresie zimowym).
  2. Całkowita remisja (albo przejście z depresji w manię lub hipomanię) również następuje w charakterystycznych porach roku (np. depresja ustępuje na wiosnę).
  3. W ciągu ostatnich dwóch lat wystąpiły dwa epizody depresji dużej odpowiadające okresowym, sezonowym kryteriom przedstawionym w punktach A i B, ponadto w tym samym okresie nie miały miejsca niesezonowe epizody depresji dużej.
  4. Liczba sezonowych epizodów depresji dużej znacznie przewyższa liczbę niesezonowych epizodów depresji dużej, które mogły pojawić się w życiu jednostki [13].

SAD wyróżnia się objawami depresji, które pojawiają się każdego roku w październiku i listopadzie oraz całkowitą remisją lub nierzadko przejściem w fazę manii w marcu lub kwietniu, gdy dzień staje się coraz dłuższy. Zdarza się, iż osoby pracujące w słabo oświetlonych pomieszczeniach, czy mające kłopoty ze wzrokiem lub mieszkający w rejonie, w którym często spotyka się mgły, cierpią na SAD w innych porach roku. Człowiek, u którego występują sezonowe zaburzenia afektywne, czuje się wyczerpany i potrzebuje dużo snu, ma także duży apetyt na węglowodany, przez co w czasie trwania SAD chory może przybrać nawet dziewięć kilogramów, które następnie z nastaniem wiosny bez problemu zrzuci. Depresja tego typu trwa zazwyczaj pięć miesięcy. Zdarzają się też osoby cierpiące na depresję letnią - odwrotność SAD. Czują się one przygnębione latem, natomiast zimą budzą się do życia. Ostatnio dla ludzi cierpiących na SAD pojawiła się nadzieja na całkowite wyzdrowienie. Odkryto, iż leczenie światłem może być lekarstwem na zaburzenia afektywne sezonowe.

Szybkie zmiany cyklu (rapidcycling) to rzadkie dwubiegunowe zaburzenie osób, które doświadczają systematycznych nawrotów depresji i manii. <>eRapidcyclers (szybkocykliczni) to termin, który wprowadzili Ronald Fieve i David Dunner, i przypisali go oni osobom, u których występują cztery i więcej epizodów chorobowych rocznie. Zjawisko to częściej występuje u kobiet. Leczenie tego zaburzenia jest trudne.

Mania dysforyczna to rodzaj zaburzeń dwubiegunowych, gdzie mania występuje w postaci przytłumionej, "jest to mania dysforyczna, zwana również nieszczęśliwą (gniewliwą)" [14].

Stany mieszane stwierdza się u pacjentów, u których depresja i mania występują równocześnie. Jest zaburzenie dwubiegunowe o szczególnie ciężkim przebiegu. Różnorodność stanów mieszanych opisują takie wyrażenia jak depresja pobudzona i mania lękowa. "Najbardziej powszechny aspekt stanu mieszanego obserwuje się niekiedy w stanach manii i hipomanii, kiedy podmiot jest hiperaktywny, ale nie wpada w euforię. W takich przypadkach pobudzenie i krańcowe rozproszenie inicjatywy jawią się jako coś, co obezwładnia chorego, czyniąc go niejako ofiarą jego własnej nadmiernej aktywności" [15]. Chory jest tego świadomy, nie czuję się zadowolony, jak to przeważa w stanach maniakalnych, ale czuje się całkowicie nieszczęśliwy. Rzadko także zdarza się, iż stan depresyjny i stan maniakalny następują bardzo szybko po sobie, nawet tego samego dnia.

Cyklotymia znana jest również pod nazwą zaburzenie cyklotymiczne, występuje w łagodniejszej formie zaburzenia dwubiegunowego I typu, "w którym chory porusza się między hipomanią a łagodną depresją" [16]. Nieregularne epizody hipomanii i depresji trwają tutaj kilka dni. W tym zaburzeniu nastroje bardzo się zmieniają, człowiek budzi się w innym nastroju, niż zasypiał. Symptomy cyklotymii są bardzo niepokojące, pogarszają wydajność w pracy i w innych sferach życia. Cyklotymia rozpoznawana jest u dorosłych, jeśli owe krótkie, nieregularne epizody depresji i hipomanii występują przez co najmniej dwa lata z przerwą nie dłuższą niż dwa miesiące, w której nie występują żadne objawy.

Bibliografia

  • American Medical Association, Depresja, zwięzły poradnik, Książka i Wiedza, Warszawa 2002.
  • Carr A., Depresja i próby samobójcze młodzieży, GWP, Gdańsk 2004.
  • Dryden W., Opie S., Wygrać z depresją, Jedność, Kielce 2005.
  • Gervig R. J., Zimbardo P. G., Psychologia i życie, PWN, Warszawa 2006.
  • Hammen C., Depresja, GWP, Gdańsk 2006.
  • Jervis G., Depresja, Księgarnia Świętego Wojciecha, Poznań 2005.
  • Kępiński A., Melancholia, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1993.
  • Kutscher M. L., Attwood T., Wolff R. R., Dzieci z zaburzeniami łączonymi, K. E. LIBER, Warszawa 2007.
  • Papolos D. F., Papolos J., Przezwyciężyć depresję, Rebis, Poznań 2002.
  • Seligman M. E. P., Walker E. F., Rosenhan D. L., Psychopatologia, Zysk i S-ka, Poznań 2003.


Sonda

Czy kiedykolwiek chorowałeś (-aś) na depresję?


Opublikowano: 2013-04-01



Oceń artykuł:


Skomentuj artykuł
Zobacz komentarze do tego artykułu