Reklamy
Artykuł
Adrianna Kruk
Doświadczenia pierwszego roku życia
Rozwój dzieci przebiega tak błyskawicznie! Od początku ciąży do ukończenia prze nie pierwszego roku życia z dwóch małych, haploidalnych komórek powstaje skomplikowana istota, stawiająca pierwsze samodzielne kroki, wypowiadająca pierwsze słowa. Trudno jest wyobrazić sobie ogrom zmian, jakim uległy w tym czasie te dwie komórki. Dawniej uważano, że dziecko w chwili narodzin jest jak "czysta karta", a cały jego dalszy los zależy od wychowania, nauki i otoczenia. Dziś nie jesteśmy już tak jednostronni. Odkryliśmy geny oraz dziedziczenie, nie tylko budowy ciała. Skłonności do określonego poziomu inteligencji, cech osobowości, czy chorób psychicznych również powstają pod wpływem informacji zakodowanych w DNA. Cechy, jakie dziecko odziedziczyło po rodzicach oraz jego własne, pierwsze doświadczenia, są kluczowe dla całego dalszego życia. "Czysta karta" nie jest taka czysta. Lecz poza pierwszymi zdaniami wciąż pozostaje prawie cała do wypełnienia.
Pierwszy rok życia jest kluczowy dla rozwoju wielu cech dziecka. Na zwiększanie lub zmniejszanie szans samodzielnego poradzenia sobie w przyszłości. To, jak dziecko żyje w tym okresie, będzie przekładało się na jego szczęście, zaufanie do innych, mądrość? Przytoczę pokrótce opisy rozwoju kilka wybranych cech dziecka, na które decydujący wpływ mają pierwsze miesiące życia. Ale zacznijmy od początku.
Ciąża ludzka trwa średnio 281 dni, przy czym do liczby tej należy dodać lub od niej odjąć 22 dni. W tym przedziale rodzi się 95% prawidłowo rozwijających się dzieci. Nowe życie rozpoczyna się z chwilą zapłodnienia, to jest połączenia się w jajowodzie kobiety żeńskiej komórki jajowej oraz męskiego plemnika (chociaż niektórzy uważają, że kilka dni później, gdy zarodek zagnieżdża się w macicy). W momencie połączenia się obu komórek klamka zapadła. Do akurat tej komórki dostał się akurat ten plemnik. Geny zawarte w tych komórkach to nośniki informacji, a więc instrukcje, jak ma zostać zbudowane powstające ciało, w jaki sposób ma ono funkcjonować, jakie ma mieć cechy (nie tylko fizyczne ale i psychiczne), jak ma wyglądać. Każdy z nas posiada unikalny zestaw genów, posiada swoją własną instrukcję rozwoju. Jeśli zarodek, a w późniejszym okresie płód, nie obumrze i nie dojdzie do poronienia, lecz kończący ciążę poród przejdzie prawidłowo, to na świecie pojawia się zdrowy noworodek. Od chwili porodu, proces rozwoju staje się także dla nas, zwykłych ludzi pozbawionych precyzyjnej aparatury pomiarowej, wyraźnie widoczny.
Kiedy rozpoczyna się życie psychiczne dziecka? Do końca tego nie wiadomo, lecz jedno jest pewne. Nie w chwili narodzin, gdyż dzieje się to o wiele wcześniej. Poza rozwojem ruchowym dziecko, jeszcze w brzuchu mamy, zaczyna słyszeć, widzieć silne światło, czuć ból, dotyk. Istnieją badania potwierdzające zdolność płodów do zapamiętywania głosu mamy, bicia jej serca, rytmu często powtarzanych wierszy lub muzyki. Głośny i nagły hałas potrafi je przestraszyć. Większość mam potrafi opisać rytm aktywności i snu swoich nienarodzonych dzieci, który pod koniec ciąży przybiera już pewną regularność. Procesy i umiejętności nabywane w życiu przed narodzinami są kontynuowane i rozwijane na dalszym okresie życia.
Poza genami, a więc biologicznymi instrukcjami, już od chwili zapłodnienia, na rozwój dziecka wpływa środowisko, a więc otoczenie, w jakim się znajduje. W brzuchu mamy oznacza to ilość dostarczanego dziecku tlenu i pożywienia, witamin, potencjalna obecność szkodliwych bakterii, wirusów, czy alkoholu. Czy cennymi zasobami trzeba dzielić się z bratem bliźniakiem, czy mama podczas ciąży będzie w dobrej kondycji. Czynników takich można wymienić jeszcze sporo. Po narodzinach, środowiskiem dla dziecka są te wszystkie oddziaływania, które nie pochodzą w wnętrza jego ciała. Dla przykładu można wymienić podstawową pielęgnację i opiekę, daną strefę klimatyczną, warunki domowe, choroby, dietę, a także wychowywanie przez rodziców, wpływ dalszej rodziny i społeczeństwa, samodzielne uczenie się przez dziecko itd. Czynniki te są równie ważne, jak instrukcje biologiczne, zapisane w genach. Obecne są w każdej części organizmu dziecka, w każdym jego zachowaniu. Wszystkie umiejętności, jakie zdobywa dziecko nie powstają z próżni, nie rozwijają się nagle, od razu w pełnej formie. U ich podstaw leżą odziedziczone właściwości i predyspozycje, których wpływ jest modyfikowany przez warunki, w jakich żyje dziecko.
Mózg dziecka zaraz po urodzeniu waży 350 gram, zaś pod koniec pierwszego roku już około jednego kilograma, a więc niewiele mniej od mózgu osoby dorosłej. Oznacza to całkiem szybki rozwój. Proces ten jest dosyć skomplikowany. W głębszych strukturach mózgu rośnie liczba komórek nerwowych, które następnie przemieszczają się do swoich miejsc przeznaczenia. Po drodze ulegają przeobrażeniu i uczą się specyficznych dla siebie zadań, które mają wykonywać. Długie wypustki komórek (za pomocą których komunikują się komórki położone od siebie daleko) pokrywają się specjalną osłonką, zwaną mieliną, która znacznie przyśpiesza przesyłanie sobie nawzajem informacji. Rośnie również liczba połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi. I to bardzo. Mózg dziecka wytwarza ich zdecydowanie więcej niż potrzebuje. Dopiero wraz z czasem, zdobywaniem nowych doświadczeń oraz postępem nauki część nieużywanych połączeń pomiędzy komórkami ulegnie zniszczeniu. Naukowcy przypuszczają, iż może mieć to związek ze skupieniem się organizmu na dbaniu o wartościowe, przekazujące informacje połączenia.
W ciągu pierwszego roku rośnie również reszta ciała dziecka, które pod koniec tego okresu trzykrotnie zwiększy swoją masę urodzeniową. Urośnie również o 25-30 cm. Aby do tego doszło będzie musiało dwukrotnie zmienić swój styl odżywiania się. Od pobierania substancji przez pępowinę, przez przejście na dietę mleczną, aby ostatecznie rozpocząć przyjmowanie pokarmów stałych. W tym celu będzie musiał dojrzeć układ pokarmowy dziecka. Przydałoby się również trochę zębów oraz udoskonalona kontrola nad mięśniami szczęki i przełyku.
Z chwilą przyjścia na świat dziecko wyposażone jest w sprawnie działające zmysły oraz umiejętności, które pozwalają mu na poznawanie świata oraz nawiązywanie relacji z innymi ludźmi. Istnieje szereg teorii opisujących rozwój dzieci, które jednocześnie określają, jakim wyzawaniom musi sprostać dziecko w pierwszym okresie swojego życia.
Piaget, szwajcarski psycholog i biolog badał, w jaki sposób rozwija się inteligencja dzieci. Uczony ten stwierdził, iż inteligencja w swoim początkowym okresie wynika wprost z rozwoju ruchowego i bez niego nie mogłaby się rozwijać. Dlatego początek, pierwszy etap rozwoju inteligencji nazwał okresem sensoryczno-motorycznym, który trwa mniej więcej do 18 miesiąca życia. Rozwój umysłowy dzieci zależy również od zmysłów, które umożliwiają im odkrywanie świata oraz wzrost kontroli nad mięśniami. Uczenie się polega na rozwijaniu podstawowych odruchów w skompilowane, celowe ruchy mięśni oraz na nauce rozumienia tego, co dostarczają zmysły. Dziecko nie potrafi sobie jeszcze czegoś przemyśleć, zaplanować, wyobrazić przebiegu jakiejś czynności lub procesu. Jego inteligencja całkowicie przejawia się w działaniu. Dopiero działanie może wzbogacić wiedzę dziecka o prawach rządzących światem i pozwolić mu mieć jakieś względem niego oczekiwania. Rozwój inteligencji dokonuje się poprzez włączanie nowych doświadczeń do już posiadanych oraz dostosowywania posiadanych doświadczeń w taki sposób, aby sprawnie radzić sobie w otoczeniu. Pierwszy proces Piaget nazwał asymilacją, a drugi akomodacją. W ciągu tego pierwszego okresu rozwoju inteligencji dzieci zdobywają wiedzę o podstawowych właściwościach fizycznych otaczającego je świata. Kluczowa dla ich rozwoju jest wiedza o stałości przedmiotów, która polega na przekonaniu, że jeśli jakiś przedmiot znika z pola widzenia, to wcale nie znika ze świata. W pierwszym roku życia dziecko uczy się również dzięki tzw. warunkowaniu. Polega to na wytwarzaniu skojarzeń pomiędzy różnymi wydarzeniami, rzeczami, osobami, dzięki czemu zaczyna łączyć ze sobą różne przyczyny i skutki. Na przykład widok butelki oznacza karmienie, a głośny płacz sprowadza rodziców.
Pierwszy rok, to również, zdaniem Bowbly?ego, brytyjskiego lekarza i psychoanalityka, okres tworzenia się głębokiego przywiązania do swoich opiekunów, które ma wpływ na rozwój emocjonalny dziecka. Mary Ainsworth definiuje przywiązanie, jako głęboką i długotrwałą więź emocjonalną powstającą pomiędzy dwiema osobami, która sprawia, że starają się one utrzymać bliskość. W potocznym rozumieniu można nazwać ją miłością. Przywiązanie powstaje w wyniku stałej obecności opiekuna lub opiekunów dziecka, w wyniku poświęcania mu czasu i uwagi, a nie tylko zaspokajania jego biologicznych potrzeb. Każdy uśmiech wymieniony z dzieckiem, dotyk, każda odwzajemniona mina, wpływa na rozwój przywiązania. Więź ta sprawia, że dziecko czuje się bezpieczne i kochane, z chęcią więc poznaje otaczający je świat. Sposób, charakter w jakim dziecko przywiąże się do opiekuna, będzie powielany w przyszłości, podczas nawiązywania bliskich relacji z innymi ludźmi. Jeśli przywiązanie jest głębokie i zaspokaja potrzeby emocjonalne dziecka (towarzystwa, czułości, miłości), rośnie ono jako osoba śmiało i odważnie zawierająca więzi z innymi. Potrafi okazywać miłość innym i nie boi się bliskości w tworzonych przez siebie związkach. W przeciwnym wypadku może wiecznie obawiać się utraty bliskich mu osób (tak jak traciło kontakt z opiekunami w początkowym okresie życia) i bardzo źle znosić nawet chwilową rozłąkę z partnerem. Może też zupełnie obawiać się zbliżenia do innych, nie będzie w stanie zbudować bliskiej relacji. To bliskość z opiekunami pozwala dziecku na przyswajanie sobie różnych wzorców reagowania emocjonalnego oraz okazywania emocji.
Inny badacz, Erickson zajął się rozwojem społecznym człowieka i stwierdził, że na początku życia doświadczenia kontaktu z rodzicami i bliskimi osobami kształtują w dziecku poczucie zaufania do innych i do świata. Jeśli relacje te zaspokajają potrzeby dziecka, a ono czuje się bezpiecznie, to wyrośnie ono na osobę ufną, posiadającą nadzieję na przyszłość. W przeciwnym razie cechuje ją nieufność do innych oraz lęk przed przyszłością.
Nie sposób przecenić wpływu zaufania oraz posiadanej nadziei na całe życie jednostki. Od tego zależy jakość naszych relacji z innymi, powodzenie w związkach z partnerami, rozwój zawodowy oraz odnoszenie szeregu sukcesów w życiu. Nadzieja daje nam odwagę do sprawnego poruszania się w świecie, a kształtuje się tak wcześnie!
Teorie psychoanalityczne, których prekursorem był Freud, upatrują w pierwszym roku życia pierwszego, podstawowego etapu rozwoju psychoseksualnego człowieka. Wcześniej dziecko znajdowało się w stanie doskonałego zaspokajania swoich potrzeb. Teraz zaczyna odczuwać otaczający je świat, zwłaszcza poprzez przykre odczucia, takie jak głód, chłód itp. Reakcją na te doznania jest agresja, którą dziecko wyraża i kieruje na opiekunów.
Freud twierdził, że popęd seksualny związany jest u niemowląt ze sferą ust, a wyraża się poprzez takie czynności jak ssanie, szukanie sutka, cmokanie. Zgodnie z tą teorią, pierś matki jest pierwszym obiektem miłości dziecka. W okresie tym wykształca się pierwotna, podstawowa struktura osobowości, która została nazwana "id" i która zawiera w sobie wszystkie popędy i potrzeby. Dopiero na późniejszym etapie życia dziecko wykształca inne struktury, które hamują dążenia do natychmiastowego zaspokajania swoich potrzeb, powstrzymywania się od ulegania szkodliwym i nieakceptowanym społecznie popędom, lub wyrażania ich w inny, dozwolony sposób. Ten pierwszy okres życia jest, zdaniem psychoanalityków, czasem całkowitego narcyzmu dziecka, a więc przekonaniu o własnej mocy i samowystarczalności. Dziecko jeszcze nie hamuje swoich pragnień, są one nieukierunkowane. Jest to również okres całkowitego zaufania oraz bierności. Dziecko dopiero czeka moment uświadomienia sobie, że jest istotą odrębną od innych oraz od nich zależną. Pojawia się nieufność w stosunku do matki, a agresja wyraża się poprzez gryzienie sutka. W późnej fazie tego początkowego okresu, przypadającego na drugie półrocze życia, dziecko doświadcza pomieszanych uczuć względem matki, która jako źródło pokarmu jest z jednej strony uspokajająca, a z drugiej frustrująca.
Zdaniem psychoanalityków ważne jest, aby dziecko doświadczało umiarkowanej frustracji, w przeciwnym razie, w przyszłości, nie wykształci się w nim motywacja do samodzielnego zaspokajania własnych potrzeb, wyrośnie więc na osobę bardzo zależną od innych. Ważne jest również, aby odczuwaną przez siebie agresję nauczyło się przerzucać na inne osoby, w przeciwnym razie skieruje ją na siebie, co skutecznie zaburzy rozwój jego osobowości.
Dziecko przed narodzinami nie marnuje czasu i przychodzi na świat z wieloma umiejętnościami, które zdążyło sobie wyćwiczyć. Nie jest więc aż tak nieporadne jak się nam wydaje. Jednak aby stać się sprawną i samodzielną osobą musi przejść jeszcze długą drogę, rozwijać się w wielu kierunkach, popełniając po drodze wiele błędów. Pierwsze, najważniejsze kroki uczyni w pierwszym roku życia. Jeśli będzie otoczone miłością, czuło się bezpieczne i zadbane, rozwinie się w kierunku szczęśliwego, samodzielnego i realizującego siebie dorosłego. W ciągu pierwszego roku życia, na bazie odziedziczonych cech oraz pierwszych doświadczeń, zarysuje się temperament dziecka, na bazie którego, zacznie ono rozwijać swoją osobowość. Nawiąże bliskie relacje z jednym lub kilkoma opiekunami. Przywiązanie to stanie się podłożem, wyznacznikiem zdrowych i intymnych relacji, przyjaźni nawiązywanych w przyszłości. Od bliskości opiekuna, odczuwanego poczucia bezpieczeństwa, zależeć będzie odwaga dziecka w przyszłości. Wiara we własny sukces, zaufanie do siebie i innych. Odkryje ono, że nie trzeba być w życiu biernym. Zacznie wyrażać własną wolę, niezależność. Odkryje wiele praw rządzących światem, na bazie nauki, doświadczenia, działania będzie rozwijać różne zdolności umysłowe. Z drugiej strony będzie dobrze wiedziało kim jest i czego chce.
Geny, opieka, pielęgnacja, rodzice, rodzina, nauka, kultura itd. Wiele czynników wpływa na rozwój dziecka. Na wielu etapach coś może pójść nie tak. Zawsze coś nie wychodzi, przecież nikt nie jest doskonały. Nie chodzi tu o presję, aby być dla dziecka perfekcyjnie dobrym rodzicem, opiekunem. Przecież nie da się być takim. Również na wiele czynników nie da się wpłynąć (np. na geny, czy kulturę, w której wychowuje się dziecko). Co zatem można zrobić? Można być rodzicem wystarczająco dobrym. Dzięki temu dziecko będzie miało wystarczająco duże szanse aby poradzić sobie w życiu.
Skomentuj artykuł
Zobacz komentarze do tego artykułu
Pierwszy rok życia jest kluczowy dla rozwoju wielu cech dziecka. Na zwiększanie lub zmniejszanie szans samodzielnego poradzenia sobie w przyszłości. To, jak dziecko żyje w tym okresie, będzie przekładało się na jego szczęście, zaufanie do innych, mądrość? Przytoczę pokrótce opisy rozwoju kilka wybranych cech dziecka, na które decydujący wpływ mają pierwsze miesiące życia. Ale zacznijmy od początku.
Początek
Ciąża ludzka trwa średnio 281 dni, przy czym do liczby tej należy dodać lub od niej odjąć 22 dni. W tym przedziale rodzi się 95% prawidłowo rozwijających się dzieci. Nowe życie rozpoczyna się z chwilą zapłodnienia, to jest połączenia się w jajowodzie kobiety żeńskiej komórki jajowej oraz męskiego plemnika (chociaż niektórzy uważają, że kilka dni później, gdy zarodek zagnieżdża się w macicy). W momencie połączenia się obu komórek klamka zapadła. Do akurat tej komórki dostał się akurat ten plemnik. Geny zawarte w tych komórkach to nośniki informacji, a więc instrukcje, jak ma zostać zbudowane powstające ciało, w jaki sposób ma ono funkcjonować, jakie ma mieć cechy (nie tylko fizyczne ale i psychiczne), jak ma wyglądać. Każdy z nas posiada unikalny zestaw genów, posiada swoją własną instrukcję rozwoju. Jeśli zarodek, a w późniejszym okresie płód, nie obumrze i nie dojdzie do poronienia, lecz kończący ciążę poród przejdzie prawidłowo, to na świecie pojawia się zdrowy noworodek. Od chwili porodu, proces rozwoju staje się także dla nas, zwykłych ludzi pozbawionych precyzyjnej aparatury pomiarowej, wyraźnie widoczny.
Kiedy rozpoczyna się życie psychiczne dziecka? Do końca tego nie wiadomo, lecz jedno jest pewne. Nie w chwili narodzin, gdyż dzieje się to o wiele wcześniej. Poza rozwojem ruchowym dziecko, jeszcze w brzuchu mamy, zaczyna słyszeć, widzieć silne światło, czuć ból, dotyk. Istnieją badania potwierdzające zdolność płodów do zapamiętywania głosu mamy, bicia jej serca, rytmu często powtarzanych wierszy lub muzyki. Głośny i nagły hałas potrafi je przestraszyć. Większość mam potrafi opisać rytm aktywności i snu swoich nienarodzonych dzieci, który pod koniec ciąży przybiera już pewną regularność. Procesy i umiejętności nabywane w życiu przed narodzinami są kontynuowane i rozwijane na dalszym okresie życia.
Poza genami, a więc biologicznymi instrukcjami, już od chwili zapłodnienia, na rozwój dziecka wpływa środowisko, a więc otoczenie, w jakim się znajduje. W brzuchu mamy oznacza to ilość dostarczanego dziecku tlenu i pożywienia, witamin, potencjalna obecność szkodliwych bakterii, wirusów, czy alkoholu. Czy cennymi zasobami trzeba dzielić się z bratem bliźniakiem, czy mama podczas ciąży będzie w dobrej kondycji. Czynników takich można wymienić jeszcze sporo. Po narodzinach, środowiskiem dla dziecka są te wszystkie oddziaływania, które nie pochodzą w wnętrza jego ciała. Dla przykładu można wymienić podstawową pielęgnację i opiekę, daną strefę klimatyczną, warunki domowe, choroby, dietę, a także wychowywanie przez rodziców, wpływ dalszej rodziny i społeczeństwa, samodzielne uczenie się przez dziecko itd. Czynniki te są równie ważne, jak instrukcje biologiczne, zapisane w genach. Obecne są w każdej części organizmu dziecka, w każdym jego zachowaniu. Wszystkie umiejętności, jakie zdobywa dziecko nie powstają z próżni, nie rozwijają się nagle, od razu w pełnej formie. U ich podstaw leżą odziedziczone właściwości i predyspozycje, których wpływ jest modyfikowany przez warunki, w jakich żyje dziecko.
Cele do osiągnięcia
Mózg dziecka zaraz po urodzeniu waży 350 gram, zaś pod koniec pierwszego roku już około jednego kilograma, a więc niewiele mniej od mózgu osoby dorosłej. Oznacza to całkiem szybki rozwój. Proces ten jest dosyć skomplikowany. W głębszych strukturach mózgu rośnie liczba komórek nerwowych, które następnie przemieszczają się do swoich miejsc przeznaczenia. Po drodze ulegają przeobrażeniu i uczą się specyficznych dla siebie zadań, które mają wykonywać. Długie wypustki komórek (za pomocą których komunikują się komórki położone od siebie daleko) pokrywają się specjalną osłonką, zwaną mieliną, która znacznie przyśpiesza przesyłanie sobie nawzajem informacji. Rośnie również liczba połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi. I to bardzo. Mózg dziecka wytwarza ich zdecydowanie więcej niż potrzebuje. Dopiero wraz z czasem, zdobywaniem nowych doświadczeń oraz postępem nauki część nieużywanych połączeń pomiędzy komórkami ulegnie zniszczeniu. Naukowcy przypuszczają, iż może mieć to związek ze skupieniem się organizmu na dbaniu o wartościowe, przekazujące informacje połączenia.
W ciągu pierwszego roku rośnie również reszta ciała dziecka, które pod koniec tego okresu trzykrotnie zwiększy swoją masę urodzeniową. Urośnie również o 25-30 cm. Aby do tego doszło będzie musiało dwukrotnie zmienić swój styl odżywiania się. Od pobierania substancji przez pępowinę, przez przejście na dietę mleczną, aby ostatecznie rozpocząć przyjmowanie pokarmów stałych. W tym celu będzie musiał dojrzeć układ pokarmowy dziecka. Przydałoby się również trochę zębów oraz udoskonalona kontrola nad mięśniami szczęki i przełyku.
Zmysły. Inteligencja. Działanie
Z chwilą przyjścia na świat dziecko wyposażone jest w sprawnie działające zmysły oraz umiejętności, które pozwalają mu na poznawanie świata oraz nawiązywanie relacji z innymi ludźmi. Istnieje szereg teorii opisujących rozwój dzieci, które jednocześnie określają, jakim wyzawaniom musi sprostać dziecko w pierwszym okresie swojego życia.
Piaget, szwajcarski psycholog i biolog badał, w jaki sposób rozwija się inteligencja dzieci. Uczony ten stwierdził, iż inteligencja w swoim początkowym okresie wynika wprost z rozwoju ruchowego i bez niego nie mogłaby się rozwijać. Dlatego początek, pierwszy etap rozwoju inteligencji nazwał okresem sensoryczno-motorycznym, który trwa mniej więcej do 18 miesiąca życia. Rozwój umysłowy dzieci zależy również od zmysłów, które umożliwiają im odkrywanie świata oraz wzrost kontroli nad mięśniami. Uczenie się polega na rozwijaniu podstawowych odruchów w skompilowane, celowe ruchy mięśni oraz na nauce rozumienia tego, co dostarczają zmysły. Dziecko nie potrafi sobie jeszcze czegoś przemyśleć, zaplanować, wyobrazić przebiegu jakiejś czynności lub procesu. Jego inteligencja całkowicie przejawia się w działaniu. Dopiero działanie może wzbogacić wiedzę dziecka o prawach rządzących światem i pozwolić mu mieć jakieś względem niego oczekiwania. Rozwój inteligencji dokonuje się poprzez włączanie nowych doświadczeń do już posiadanych oraz dostosowywania posiadanych doświadczeń w taki sposób, aby sprawnie radzić sobie w otoczeniu. Pierwszy proces Piaget nazwał asymilacją, a drugi akomodacją. W ciągu tego pierwszego okresu rozwoju inteligencji dzieci zdobywają wiedzę o podstawowych właściwościach fizycznych otaczającego je świata. Kluczowa dla ich rozwoju jest wiedza o stałości przedmiotów, która polega na przekonaniu, że jeśli jakiś przedmiot znika z pola widzenia, to wcale nie znika ze świata. W pierwszym roku życia dziecko uczy się również dzięki tzw. warunkowaniu. Polega to na wytwarzaniu skojarzeń pomiędzy różnymi wydarzeniami, rzeczami, osobami, dzięki czemu zaczyna łączyć ze sobą różne przyczyny i skutki. Na przykład widok butelki oznacza karmienie, a głośny płacz sprowadza rodziców.
Przywiązanie
Pierwszy rok, to również, zdaniem Bowbly?ego, brytyjskiego lekarza i psychoanalityka, okres tworzenia się głębokiego przywiązania do swoich opiekunów, które ma wpływ na rozwój emocjonalny dziecka. Mary Ainsworth definiuje przywiązanie, jako głęboką i długotrwałą więź emocjonalną powstającą pomiędzy dwiema osobami, która sprawia, że starają się one utrzymać bliskość. W potocznym rozumieniu można nazwać ją miłością. Przywiązanie powstaje w wyniku stałej obecności opiekuna lub opiekunów dziecka, w wyniku poświęcania mu czasu i uwagi, a nie tylko zaspokajania jego biologicznych potrzeb. Każdy uśmiech wymieniony z dzieckiem, dotyk, każda odwzajemniona mina, wpływa na rozwój przywiązania. Więź ta sprawia, że dziecko czuje się bezpieczne i kochane, z chęcią więc poznaje otaczający je świat. Sposób, charakter w jakim dziecko przywiąże się do opiekuna, będzie powielany w przyszłości, podczas nawiązywania bliskich relacji z innymi ludźmi. Jeśli przywiązanie jest głębokie i zaspokaja potrzeby emocjonalne dziecka (towarzystwa, czułości, miłości), rośnie ono jako osoba śmiało i odważnie zawierająca więzi z innymi. Potrafi okazywać miłość innym i nie boi się bliskości w tworzonych przez siebie związkach. W przeciwnym wypadku może wiecznie obawiać się utraty bliskich mu osób (tak jak traciło kontakt z opiekunami w początkowym okresie życia) i bardzo źle znosić nawet chwilową rozłąkę z partnerem. Może też zupełnie obawiać się zbliżenia do innych, nie będzie w stanie zbudować bliskiej relacji. To bliskość z opiekunami pozwala dziecku na przyswajanie sobie różnych wzorców reagowania emocjonalnego oraz okazywania emocji.
Zaufanie
Inny badacz, Erickson zajął się rozwojem społecznym człowieka i stwierdził, że na początku życia doświadczenia kontaktu z rodzicami i bliskimi osobami kształtują w dziecku poczucie zaufania do innych i do świata. Jeśli relacje te zaspokajają potrzeby dziecka, a ono czuje się bezpiecznie, to wyrośnie ono na osobę ufną, posiadającą nadzieję na przyszłość. W przeciwnym razie cechuje ją nieufność do innych oraz lęk przed przyszłością.
Nie sposób przecenić wpływu zaufania oraz posiadanej nadziei na całe życie jednostki. Od tego zależy jakość naszych relacji z innymi, powodzenie w związkach z partnerami, rozwój zawodowy oraz odnoszenie szeregu sukcesów w życiu. Nadzieja daje nam odwagę do sprawnego poruszania się w świecie, a kształtuje się tak wcześnie!
Psychika. Seksualność
Teorie psychoanalityczne, których prekursorem był Freud, upatrują w pierwszym roku życia pierwszego, podstawowego etapu rozwoju psychoseksualnego człowieka. Wcześniej dziecko znajdowało się w stanie doskonałego zaspokajania swoich potrzeb. Teraz zaczyna odczuwać otaczający je świat, zwłaszcza poprzez przykre odczucia, takie jak głód, chłód itp. Reakcją na te doznania jest agresja, którą dziecko wyraża i kieruje na opiekunów.
Freud twierdził, że popęd seksualny związany jest u niemowląt ze sferą ust, a wyraża się poprzez takie czynności jak ssanie, szukanie sutka, cmokanie. Zgodnie z tą teorią, pierś matki jest pierwszym obiektem miłości dziecka. W okresie tym wykształca się pierwotna, podstawowa struktura osobowości, która została nazwana "id" i która zawiera w sobie wszystkie popędy i potrzeby. Dopiero na późniejszym etapie życia dziecko wykształca inne struktury, które hamują dążenia do natychmiastowego zaspokajania swoich potrzeb, powstrzymywania się od ulegania szkodliwym i nieakceptowanym społecznie popędom, lub wyrażania ich w inny, dozwolony sposób. Ten pierwszy okres życia jest, zdaniem psychoanalityków, czasem całkowitego narcyzmu dziecka, a więc przekonaniu o własnej mocy i samowystarczalności. Dziecko jeszcze nie hamuje swoich pragnień, są one nieukierunkowane. Jest to również okres całkowitego zaufania oraz bierności. Dziecko dopiero czeka moment uświadomienia sobie, że jest istotą odrębną od innych oraz od nich zależną. Pojawia się nieufność w stosunku do matki, a agresja wyraża się poprzez gryzienie sutka. W późnej fazie tego początkowego okresu, przypadającego na drugie półrocze życia, dziecko doświadcza pomieszanych uczuć względem matki, która jako źródło pokarmu jest z jednej strony uspokajająca, a z drugiej frustrująca.
Zdaniem psychoanalityków ważne jest, aby dziecko doświadczało umiarkowanej frustracji, w przeciwnym razie, w przyszłości, nie wykształci się w nim motywacja do samodzielnego zaspokajania własnych potrzeb, wyrośnie więc na osobę bardzo zależną od innych. Ważne jest również, aby odczuwaną przez siebie agresję nauczyło się przerzucać na inne osoby, w przeciwnym razie skieruje ją na siebie, co skutecznie zaburzy rozwój jego osobowości.
Dziecko przed narodzinami nie marnuje czasu i przychodzi na świat z wieloma umiejętnościami, które zdążyło sobie wyćwiczyć. Nie jest więc aż tak nieporadne jak się nam wydaje. Jednak aby stać się sprawną i samodzielną osobą musi przejść jeszcze długą drogę, rozwijać się w wielu kierunkach, popełniając po drodze wiele błędów. Pierwsze, najważniejsze kroki uczyni w pierwszym roku życia. Jeśli będzie otoczone miłością, czuło się bezpieczne i zadbane, rozwinie się w kierunku szczęśliwego, samodzielnego i realizującego siebie dorosłego. W ciągu pierwszego roku życia, na bazie odziedziczonych cech oraz pierwszych doświadczeń, zarysuje się temperament dziecka, na bazie którego, zacznie ono rozwijać swoją osobowość. Nawiąże bliskie relacje z jednym lub kilkoma opiekunami. Przywiązanie to stanie się podłożem, wyznacznikiem zdrowych i intymnych relacji, przyjaźni nawiązywanych w przyszłości. Od bliskości opiekuna, odczuwanego poczucia bezpieczeństwa, zależeć będzie odwaga dziecka w przyszłości. Wiara we własny sukces, zaufanie do siebie i innych. Odkryje ono, że nie trzeba być w życiu biernym. Zacznie wyrażać własną wolę, niezależność. Odkryje wiele praw rządzących światem, na bazie nauki, doświadczenia, działania będzie rozwijać różne zdolności umysłowe. Z drugiej strony będzie dobrze wiedziało kim jest i czego chce.
Geny, opieka, pielęgnacja, rodzice, rodzina, nauka, kultura itd. Wiele czynników wpływa na rozwój dziecka. Na wielu etapach coś może pójść nie tak. Zawsze coś nie wychodzi, przecież nikt nie jest doskonały. Nie chodzi tu o presję, aby być dla dziecka perfekcyjnie dobrym rodzicem, opiekunem. Przecież nie da się być takim. Również na wiele czynników nie da się wpłynąć (np. na geny, czy kulturę, w której wychowuje się dziecko). Co zatem można zrobić? Można być rodzicem wystarczająco dobrym. Dzięki temu dziecko będzie miało wystarczająco duże szanse aby poradzić sobie w życiu.
- Autorka jest psychologiem, mamą, kobietą bardzo ciekawą świata. Na Uniwersytecie Gdańskim uzyskała stopień magistra psychologii, specjalność neurobiopsychologia. W obszarze zawodowym interesuje się chorobami otępiennymi, neuropsychologią, rozwojem człowieka, motywacją i samorozwojem. Pracuje z osobami cierpiącymi na choroby neurodegeneracyjne oraz nastolatkami. Prowadzi bloga dostępnego pod adresem www.adakruk.pl.
Bibliografia
- H. Bee, "Psychologia rozwoju człowieka"; Zysk i S-ka, 2004;
- J. Trempała, "Psychologia rozwoju człowieka"; PWN, 2011.
Opublikowano: 2016-06-19
Zobacz komentarze do tego artykułu
Doświadczenia pierwszego roku życia
Autor: fatum Data: 2016-06-22, 14:58:36 OdpowiedzTak zdecydowanie jestem Rodzicem wystarczająco dobrym.
I bardzo,bardzo serdecznie dziękuję,że wreszcie mogłam to napisać.
Czuję radość,ulgę i zadowolenie.
Pięknie Panią pozdrawiam.... Czytaj dalej