Artykuł

Benedykt Krzysztof Peczko

Benedykt Krzysztof Peczko

O historii i rozwoju profesjonalnego NLP i NLPt


Spektakularne początki


Początki neurolingwistycznego programowania (NLP), datuje się na połowę lat 70. XX w. Przechodziło ono wtedy burzliwy i spektakularny rozwój, przybierając początkowo buntowniczy charakter, oddający klimat kontestacji i kontrkultury tamtych czasów. NLP zrodziło się po części jako sprzeciw wobec programów studiów psychologicznych, nadmiernie abstrakcyjnych, oderwanych od praktyki i zadań zawodowych absolwentów psychologii i kierunków pokrewnych. A także jako dążenie do rozwoju metod wprowadzania pozytywnych zmian w ludzkim myśleniu i działaniu, które spożytkują odkrycia intensywnie rozwijających się wówczas dziedzin pozapsychologicznych, jak cybernetyka, lingwistyka itp. W ten sposób rzecznicy NLP spostrzegali swoją działalność jako przeciwstawienie się ograniczeniom przestarzałych programów studiów oraz jako nowoczesną i integratywną dziedzinę przeznaczoną dla praktyków. Wystarczającymi dowodami skuteczności były dla nich bezpośrednio obserwowane pozytywne efekty uzyskiwane początkowo w psychoterapii i poradnictwie, a później także w innych obszarach, jak edukacja, sport czy biznes. Euforię pogłębiało olbrzymie zainteresowanie NLP zarówno wśród profesjonalistów, jak i przeciętnych obywateli, poszukujących sposobów poprawy jakości życia i skuteczności działania.

Profesjonalizm czy komercja?


Entuzjazm pierwszego okresu NLP często owocował nadmiarowymi, wielkościowymi wyobrażeniami na temat jego możliwości oraz patrzenia z góry na inne metody. Nawet tytuły książek typu "Struktura magii", "Magia w działaniu", "Magia rozszyfrowana" itp., które miały wskazywać, że to, co kiedyś uważano za magię (siła wpływu i pozytywnej zmiany) da się racjonalnie zrozumieć i zastosować, wbrew tym intencjom u wielu odbiorców wzbudzały właśnie magiczne oczekiwania. Niestety w licznych przypadkach tak pozostało do dziś. Wydaje się przy tym, że taki klimat przyciąga z jednej strony osoby poszukujące czarodziejskiej różdżki, która rozwiąże wszystkie ich problemy i zapewni im wszelkie szczęście, a z drugiej - osoby poszukujące mocy i władzy nad innymi, przynajmniej w wymiarze psychologicznym. A więc z jednej strony mamy jednostki submisyjne, o silnej potrzebie zewnętrznego autorytetu i podporządkowania się, a z drugiej niejednokrotnie osoby o silnych cechach narcystycznych i psychopatycznych. Środowiska takich "enelperów", jak sami siebie żargonowo określają, funkcjonujących w oparciu o powyższe mechanizmy tworzą w niektórych przypadkach grupy przypominające sekty z uwodząco-charyzmatycznym przywódcą (i jego pomocnikami) w centrum oraz rzeszą wielbicieli wokół. Zjawisko to samo w sobie może być interesującym przedmiotem badań psychologicznych i socjologicznych. Tak czy inaczej, w ten sposób rozprzestrzeniło się również w naszym kraju nlp komercyjne i "estradowe" (dla odróżnienia będę pisał jego nazwę małymi literami). Znaczna część krytyki jest kierowana w istocie przeciwko niemu, ale z pominięciem istnienia i dorobku profesjonalnego NLP, które reprezentują praktycy różnych dziedzin, posiadający wysokie kwalifikacje zarówno w NLP, jak i w swoich dziedzinach zawodowych. Są wśród nich klinicyści, pedagodzy, biznesmeni, pracownicy naukowi i inni.

Profesjonalne NLP istnieje nieprzerwanie od początku istnienia tego systemu. To w jego ramach tworzone są kolejne koncepcje, metody, narzędzia diagnozy i wprowadzania zmiany, a także standardy ich stosowania i szkolenia w tej dziedzinie. To tutaj obecnie inicjowane są badania dotyczące skuteczności metod NLP. To to środowisko współpracuje z innymi dziedzinami psychologii stosowanej oraz pokrewnymi. I wcale nie jest ono marginalne w stosunku do całego nurtu NLP, jak wierzą niektórzy krytycy. Odwrotnie, jest to NLP we właściwym tego słowa znaczeniu, tylko często przesłonięte przez rzucającą się w oczy komercyjno-estradową narośl. Brak odróżnienia przez krytyków profesjonalnego NLP od jego spłyconej i spopularyzowanej wersji - komercyjnego produktu ubocznego, jest jednym z podstawowych źródeł popełnianych przez nich błędów, choć nie jedynym. Należy przy tym pamiętać, że korzenie NLP sięgają do psychoterapii, a więc dyscypliny stosowanej, uprawianej w kontekście klinicznym. Dopiero później jego zastosowanie zostało rozszerzone na inne obszary profesjonalnej pomocy (np. poradnictwo, opiekę medyczną, coaching itd.), ale także na edukację, sport, biznes itp.

NLP jako efekt pracy zespołowej kilku pokoleń badaczy


Niektóre obiegowe opinie rozpowszechniane przez fanów Richarda Bandlera głoszą jakoby to on miał być twórcą NLP. Tymczasem choć Bandler zainicjował badania, które doprowadziły do powstania NLP, to sam nie byłby w stanie tego dokonać. Dlatego zaprosił do współpracy pracownika naukowego Uniwersytetu Kalifornijskiego w Santa Cruz, dra Johna Grindera. Grinder był w owym czasie adiunktem na wspomnianym uniwersytecie i słynął z umiejętności modelowania skutecznych sposobów nauki języków obcych. Specjalizował się w dziedzinie gramatyki transformacyjnej autorstwa Noama Chomsky?ego. Posiadając dostęp do obszernych zapisów audio i wideo przedstawiających pracę terapeutyczną Fredericka Perlsa, Virginii Satir, a później Miltona Ericksona oraz dokonując bezpośredniej obserwacji sposobu pracy dwojga ostatnich z tej trójki, obaj panowie dysponowali bogatym materiałem obserwacyjnym, pozwalającym odkryć przynajmniej część tajemnicy skuteczności owych najsłynniejszych w tamtych latach psychoterapeutów amerykańskich. Do tego potrzebne były odpowiednie narzędzia teoretyczne, których dostarczyły im lingwistyka, cybernetyka, psychologia uczenia się (Bandura) i wiele innych. Ponieważ jednak psychoterapia jest dziedziną stosowaną i jakkolwiek tworzy zróżnicowane koncepcje usiłujące wyjaśnić takie zagadnienia, jak zdrowie, patologia, zmiana terapeutyczna, czynniki leczące i inne, to przede wszystkim skupia się na zagadnieniach praktycznych związanych z pomaganiem. Dlatego Bandler i Grinder potrzebowali "poligonu doświadczalnego", który pozwoliłby im testować w praktyce swoje odkrycia oraz tworzone na ich podstawie modele i metody wynikające z procesu modelowania trojga amerykańskich psychoterapeutów. Poligonem tym stała się grupa seminaryjna, która pod kierownictwem Bandlera i Grindera spotykała się regularnie w latach 1972-1976. Należało do niej wielu przyszłych liderów nurtu NLP, z Leslie Cameron, Judith DeLoziere, Davidem Gordonem, Stevenem Giliganem i Robertem Diltsem na czele. Wkład wszystkich tych osób w powstanie i dalszy rozwój NLP jest wielce znaczący.

Nie sposób również pominąć rolę, jaką w powstaniu i rozwoju NLP odegrał Gregory Bateson i inne osoby uczestniczące w projektach Szkoły z Palo Alto. Do zespołu tej szkoły należała również Virginia Satir, której styl pracy już jako "pierwszej damy" terapii rodzin analizowali Bandler i Grinder, i która przez kilka lat blisko z nimi współpracowała. Bateson pozostawał w stałym kontakcie z twórcami NLP, a gdy w 1976 r. ukazał się pierwszy tom przełomowego dzieła Bandlera i Grindera pt. "Struktura magii", poświęconego regułom i wzorcom komunikacji terapeutycznej, Bateson wypowiadał się o nim z najwyższym uznaniem: "Grinder i Bandler stawili czoła problemom, z którymi my kiedyś musieliśmy się zmierzyć, a rezultatem tego jest niniejsza książka. Oni dziś posiadają narzędzia, którymi my nie dysponowaliśmy - albo nie wiedzieliśmy, jak je wykorzystać. Udało im się uczynić z lingwistyki bazę teoretyczną i jednocześnie narzędzie terapii. Dzięki temu zyskali podwójną kontrolę nad zjawiskami psychiatrycznymi. Z dzisiejszej perspektywy mogę powiedzieć, że dokonali tego, czego myśmy w swojej głupocie nie zauważyli" (Bandler, Grinder, 2008, s. 17). W późniejszym czasie jeden z najbardziej kreatywnych współtwórców NLP, Robert Dilts, zaadoptował na potrzeby NLP wiele idei i koncepcji Batesona, czego najbardziej znanym przykładem jest opracowany przez Diltsa model poziomów logicznych ludzkiego funkcjonowania (znany także pod nazwą modelu poziomów neurologicznych).

L. Michael Hall zauważa jednak, że korzenie NLP sięgają jeszcze dalej - do psychologii humanistycznej i Ruchu Potencjału Ludzkiego. Jego zdaniem np. jeden z podstawowych postulatów NLP odnoszący się do ukrytych zasobów ludzkich, oprócz inspiracji Ericksona pochodzi w prostej linii od Abrahama Maslowa i innych współzałożycieli Human Potential Movement (HPM). Podobnie jest w przypadku koncepcji modelowania wybitnych jednostek. Zwykle zwraca się uwagę na inspiracje płynące w tym względzie od Alberta Bandury, ale Hall przypomina, że Maslow był autorem pierwszego długoterminowego projektu badawczego, który nazwał "Good Humans Study". Już w latach 40. poprzedniego stulecia obejmował on studia nad oraz modelowanie wyjątkowo produktywnych, twórczych i spełniających się w życiu osób, zarówno żyjących, jak i historycznych. Można więc powiedzieć, że późniejsze prace Bandlera i Grindera, a następnie Roberta Diltsa poświęcone przez tego ostatniego m.in. modelowaniu geniuszu postaci historycznych (Tesla, Einstein, Mozart itd.), były w pewnym sensie kontynuacją prac Maslowa, tyle że dokonanymi w bardziej zoperacjonalizowany, ustrukturalizowany sposób, nakierowaną na ich wybrane kompetencje. Hall podkreśla, że trudno tu mówić o przypadkowej zbieżności, skoro troje osób kluczowych dla rozwoju NLP - Perls, Satir i Bateson - byli współtwórcami tego ruchu (HPM). W latach 70. ubiegłego wieku główny ośrodek Human Potential Movement (pośród ok. 200 innych) znajdował się w Esalen, w Kalifornii. Jego pierwszym rezydentem i liderem był Perls, a ostatnim Bateson. Natomiast Virginia Satir pełniła w nim funkcję dyrektora ds. badań naukowych i szkoleń. Wydaje się więc oczywiste, że istotna część dorobku psychologii humanistycznej przeniknęła do NLP za pośrednictwem wspomnianych trojga wybitnych przedstawicieli "trzeciej siły w psychologii".

Uczniowie przerastają nauczycieli


Około roku 1980 Bandler i Grinder zakończyli współpracę, Bandler odkupił wszystkie udziały w firmie, którą wspólnie stworzyli, a Grinder wkrótce na wiele lat wycofał się z działalności związanej z NLP. Od tamtej pory międzynarodowa społeczność NLP uległa znacznemu zróżnicowaniu oraz stała się autonomiczna w stosunku do jego głównych twórców. Obecnie rola Bandlera w rozwoju NLP ma charakter głównie historyczny, przy czym wielu kontynuatorów jednoznacznie neguje jego styl uprawiania NLP. Dlatego stawianie znaku równości pomiędzy NLP a Bandlerem, jak czynią to niektórzy, skrajnie upraszcza, zniekształca i zafałszowuje historię tego nurtu.

Należy przy tym podkreślić, że założona przez Bandlera organizacja o nazwie NLP Society International, która jest traktowana przez niektórych autorów jako międzynarodowe stowarzyszenie, jest w rzeczywistości prywatnym przedsiębiorstwem Bandlera, a jego celem jest po prostu dbać przede wszystkim o zyski właściciela. Natomiast nad rozwojem i standardami NLP czuwają zupełnie inne, międzynarodowe organizacje będące stowarzyszeniami, a więc posiadające strukturę demokratyczną (działanie w oparciu o statut i kodeks etyczny, wybieralność władz i ich kadencyjność, podejmowanie kluczowych decyzji przez głosowanie, istnienie komisji kontrolnych itd.). Dzięki temu możliwy jest o wiele większy nadzór społeczny, który w przypadku wspomnianej korporacji Bandlera właściwie nie istnieje.

Rozwój NLP na świecie


Już w 1983 r. założono w USA International Association for NLP, do dziś największą tego rodzaju organizację. Określa ona wymogi ilościowe, tematyczne i etyczne dla praktyki NLP, programów szkoleniowych i realizujących je ośrodków (więcej informacji na http://www.ia-nlp.org/). Równocześnie stowarzyszenie to jest płaszczyzną wymiany merytorycznej autorów z całego świata, m.in. na łamach wydawanego przez nie czasopisma "NLP World". Później powstały: International Association for NLP-Institutes, skupiające się głównie na podnoszeniu standardów szkoleniowych i ewidencji ośrodków spełniających wymogi tej organizacji (http://www.nlp-institutes.net/), The International Commission for Professional NLP (http://icpnlp.org/) oraz European Association for Neuro-Linguistic Psychotherapy (http://eanlpt.org/), będące członkiem European Association for Psychotherapy. To te organizacje wyznaczają dziś standardy uprawiania NLP oraz kierunki jego dalszego rozwoju i to one są reprezentatywne dla jego środowiska.

Neuro-lingwistyczna psychoterapia - początki i rozwój


Potrzeba wyodrębnienia neurolingwistycznej psychoterapii stała się tym pilniejsza, że z powodu bliskich powiązań NLP z psychoterapią z jednej strony, a z drugiej - niekiedy spektakularnych efektów, mylnie zaczęto traktować neurolingwistyczne programowanie jako jedną ze "szkół" terapeutycznych. Często przybierało to nawet charakter narcystycznego poczucia omnipotencji i wyższości nad innymi podejściami. W rezultacie wiele osób, które uzyskiwały np. certyfikat praktyka czy mistrza NLP nabierało złudnego przeświadczenia, że posiadają wystarczające kwalifikacje, a nawet większe niż inni, do świadczenia psychoterapii. Z drugiej strony, klinicyści, nauczyciele akademiccy i inni również napotykają na trudność w określeniu relacji NLP do współczesnej psychologii i psychoterapii. Przykładem jest podręcznik "Psychoterapia i poradnictwo" pod red. Colina Felthama i Iana Hortona (2011), w którym jeden rozdział poświęcono NLP, zaliczając je do psychoterapeutycznych podejść eklektyczno-integratywnych. Tymczasem znacznie bliższe jest określenie NLP jako praktycznej psychologii, której metody zostały zaadoptowane w zróżnicowanych dziedzinach, od psychoterapii i poradnictwa, poprzez edukację, medycynę, sport, coaching, po biznes (negocjacje, sprzedaż, zarządzanie itd.), pracę twórczą i inne.

Dlatego już w 1986 r. grupa psychoterapeutów skupiona w Östereichische NLP-Training Zentrum w Wiedniu, opracowała całościowy program szkolenia w zakresie neuro-lingwistycznej psychoterapii, do której od tej pory zaczęto stosować skrót NLPt. W kolejnych latach do tego grona dołączyli początkowo inni psychoterapeuci niemieckojęzyczni, a potem przedstawiciele kolejnych krajów. W efekcie w 1995 r. zostało utworzone Europejskie Stowarzyszenie Neuro-Lingwistycznej Psychoterapii (EANLPt) z siedzibą w Wiedniu. Już po dwóch latach od założenia, EANLPt zostało uznane przez Europejskie Stowarzyszenie Psychoterapii (EAP) za europejską członkowską organizację przedstawicielską, a po kolejnych dwóch (1999) - za organizację uprawnioną do certyfikowania psychoterapeutów zgodnie z ramowymi wymogami EAP (European Wide Awarding Organisation). Tym samym neuro-lingwistyczna psychoterapia została zarejestrowana przez EAP na jej liście uznanych tzw. "modalności" (szkół), jako odrębne, samodzielne podejście psychoterapeutyczne (obecnie znajduje się na niej 21 modalności). Aby mogło się to stać, EANLPt musiało przedstawić obszerną dokumentację nt. podstaw teoretycznych NLPt, kategorii diagnostycznych, metod interwencji terapeutycznej oraz badań jakościowych i ilościowych dotyczących skuteczności tego podejścia. A także dokładny opis systemu kształcenia psychoterapeutów, dostosowany do standardów EAP oraz wiele innych danych.

W 2005 r. NLPt zostało uznane za pełnoprawne podejście przez władze włoskie, a w 2007 r. przez austriackie. Obecnie EANLPt zrzesza organizacje z 19 krajów Europy. Do tej pory odbyło się ponad 30 międzynarodowych konferencji zorganizowanych przez EANLPt (średnio 2 w roku). Stowarzyszenie to zorganizowało lub zainspirowało badania ilościowe dotyczące skuteczności NLPt m.in. w Austrii, Niemczech, Szwajcarii, Finlandii, Chorwacji i Polsce; przygotowywane są kolejne projekty, w tym obejmujące meta analizy dotychczasowych badań tego rodzaju.

NLP i NLPt oparte na dowodach


Zarówno w Polsce jak i innych krajach wciąż pokutuje przesąd, szczególnie w środowiskach akademickich, że NLP to "pseudonauka", co rzekomo zostało już "dawno udowodnione". Niestety takie przeświadczenie bazuje na wciąż powielanych opiniach wywodzących się głównie z lat 80. ubiegłego wieku. Badacze nie posiadający zwykle żadnego praktycznego przeszkolenia w NLP przeprowadzili wówczas szereg testów mających w zamyśle sprawdzić zasadność wybranych pojęć i koncepcji wypracowanych przez NLP. Popełnili jednak przy tym wiele błędów metodologicznych, które z konieczności wpłynęły na negatywne wyniki. Wyciągnięto stąd wniosek, że NLP nie ma wartości jako narzędzie, które można by wykorzystywać w psychologii i dziedzinach pokrewnych. Osąd ten zaczął następnie żyć własnym życiem, podobnie jak ma to miejsce w przypadku faktoidów kreowanych przez media, a więc doniesień o rzekomo prawdziwych zdarzeniach, które jako takie zagnieżdżają się w opinii publicznej i nawet późniejsze sprostowania nie są w stanie w pełni tej opinii skorygować (lub co najmniej negatywnego wrażenia spowodowanego przez faktoid u odbiorców).

Od drugiej połowy lat 90. realizowane są badania nowej generacji nad NLP, a w szczególności nad skutecznością neurolingwistycznej psychoterapii. Przez lata były one rozproszone, ale obecnie sytuacja znacząco uległa zmianie. Wiodąca międzynarodowa grupa badaczy (i równocześnie wykwalifikowanych psychoterapeutów NLPt) skupia się w kilku głównych ośrodkach. Jednym z nich jest NLP Research and Recognition Project (USA), który specjalizuje się w zastosowaniu metod NLP m.in. do leczenia PTSD (http://www.researchandrecognition.org). Inicjatorem i po części realizatorem szerszego zakresu badań jest European Association for NLPt (http://eanlpt.org/).

Żeby móc określić neurolingwistyczną psychoterapię jako podejście spełniające wymogi paradygmatu evidence based (podejścia opartego na dowodach naukowych), przed nami jeszcze sporo pracy. Niemniej istnieją już liczne badania, które potwierdzają skuteczność NLPt w różnych obszarach klinicznych. I wciąż przybywa badań realizowanych w oparciu o coraz wyższe standardy naukowe. Zainteresowani znajdą poniżej listę wybranych publikacji, w których mogą znaleźć szczegółowe omówienie tego rodzaju projektów i ich wyników. W następnej kolejności podana jest wybrana bibliografia poświęcona teorii i praktyce profesjonalnego NLP oraz NLPt.

Warto przy tym pamiętać, że jakakolwiek krytyka, która pomijałaby przedstawione w niniejszym tekście dane oraz wymienione opracowania dotyczące badań nowej generacji nad NLP i NLPt (najnowszy tekst pochodzi z 2015 r.), nie posiada wartości merytorycznej, a co najwyżej może być wyrazem uprzedzeń i powielania błędów wcześniejszych krytyków. Tym bardziej, że część tej literatury jest już dostępna w języku polskim.


    Autor jest psychologiem, coachem, trenerem, certyfikowanym psychoterapeutą z ponad trzydziestoletnim doświadczeniem; certyfikowanym superwizorem coachingu i psychoterapii. Dyrektor Polskiego Instytutu NLP, prezes Polskiego Stowarzyszenia NLPt. Autor wielu publikacji popularyzujących wiedzę na temat psychoterapii, komunikacji międzyludzkiej, szeroko rozumianej profesjonalnej pomocy psychologicznej i metod samorozwoju. Reprezentant Europejskiego Stowarzyszenia Neurolingwistycznej Psychoterapii (EA NLPt) na Polskę.


Wybrane publikacje poświęcone badaniom naukowym nad terapeutyczną skutecznością metod NLP i NLPt


  • Bigley, J., Griffiths, P.D., Prydderch, A., Romanowski, C.A., Miles, L., Lidiard, H. & Hoggard, N. (2010). Neurolinguistic programming used to reduce the need for anaesthesia in claustrophobic patients undergoing MRI. The British Journal of Radiology, 83, 113-117.
  • Dietrich, A. M. (2000). "A Review of Visual/Kinesthetic Disassociation in the Treatment of Posttraumatic Disorders: Theory, Efficacy and Practice Recommendations." Traumatology 6(2): 85-107.
  • Genser-Medlitsch M., Schütz P. (2004). Czy neurolingwistyczna psychoterapia jest efektywna? Nowiny Psychologiczne, 1, 23-47
  • Gray, R.M. (2002). The Brooklyn Program: Innovative Approaches to Substance Abuse Treatment. Federal Probation Quarterly, 66, 9-16.
  • Guy, K., & Guy, N. (2003). The fast cure for phobia and trauma: evidence that it works [Electronic Version]. Human Givens Publishing Limited. Retrieved from http://www.hgi.org.uk/archive/rewindevidence.htm.
  • Koziey, P. W. and G. L. McLeod (1987). "Visual-Kinesthetic Dissociation in Treatment of Victims of Rape." Professional Psychology: Research and Practice 18(3): 276-282.
  • Ojanen M. i inni (2004). Solution form therapy - results of NLP-based psychotherapy. Helsinki: Mielikirjat.
  • Stipancic M., Renner W., Schütz P., Dond R. (2010). Effects of Neuro-Linguistic Psychotherapy on psychological difficulties and perceived quality of life. Counselling and Psychotherapy Research, Vol. 10, pp.39-49.
  • Tosey P., red. (2009). Curent Research in NLP t. 1. The Associatiot for NLP (ANLP International CIC).
  • Tosey P., red. (2011). Curent Research in NLP t. 2. The Associatiot for NLP (ANLP International CIC).
  • Tosey P., red. (2013). Curent Research in NLP t. 3. The Associatiot for NLP (ANLP International CIC).
  • Wake L., Gray R., Bourke F.,red. (2015). Kliniczna skuteczność NLP i NLPt. Analiza badań. Zysk i S-ka,.
  • Witt, K. (2008). Neuro-Linguistic Psychotherapy (NLPt) treatment can modulate the reaction in pollen allergic humans and their state of health. International Journal of Psychotherapy, 12, 50-60.
  • Zacharia C., Reiner M., Schütz P. (2015). Evidence-Based Neuro Linguistic Psychotherapy: A Meta-Analysis. Psychiatria Danubina, Vol. 27, No. 4, pp. 355-363.

Obszerne zestawienie opracowań na temat m.in. badań naukowych nad NLP i NLPt znajduje się w książce pod red. Wake, Graya i Bourke'a "Kliniczna skuteczność NLP i NLPt - analiza badań". Książka ta omawia również zróżnicowane zagadnienia związane z klinicznym zastosowaniem metod NLP i NLPt. Dodatkowe dane na temat odnośnych badań, z podziałem na poszczególne dziedziny zastosowań NLP, opracowane przez Academia NLP Romania można znaleźć pod adresem: https://www.google.pl/search?q=RESEARCH+ON+NLP&ie=utf-8&oe=utf8&client=firefox-b&gfe_rd=cr&ei=z1KWV7nCFOqv8weYuYG4Bw#q=RESEARCH+ON+NLP+romania

Wybrana bibliografia dotycząca profesjonalnego NLP i NLPt


  • Connirae i Steve Andreas: Serce umysłu. GWP, 1995
  • Steve Andreas: Przebudowa twojego Ja. Metamorfoza, 2002.
  • Richard Bandler, John Grinder: Patterns of Hypnotic Techniques of Milton H. Erickson, Vol. 1-2. Meta Publications, 1975.
  • Richard Bandler, John Grinder: Trance-Formations. NLP and the Structure of Hypnosis. Real People Press, 1981.
  • Richard Bandler, John Grinder: Reframing - NLP and the Tranformation of Meaning. Real People Press, 1982.
  • Richard Bandler, John Grinder: Struktura magii. Cz. 1 i 2. One Press, 2008.
  • Richard Bolstad: Resolve. A New Model of Therapy, Crown House Publishing, 2002.
  • Leslie Cameron Bandler: W niewoli uczuć. GWP, 1992
  • Louis Cozolino: Why Therapy Works. Using our Minds to Change our Brains. W.W. Norton and Company, 2015.
  • Lucas Derks: Techniki NLP w tworzeniu dobrych związków z ludźmi. GWP.
  • Robert Dilts, Tim Hallbom, Suzi Smith: Przekonania - ścieżki do zdrowia i dobrobycia. Metamorfoza, 2005.
  • Robert Dilts: Od przewodnika do Inspiratora. Wydawnictwo PINLP, 2006.
  • Robert Dilts, John Grinder, Richard Bandler, Judith DeLozier: NLP. Struktura ludzkiego doświadczenia. One Press, 2006.
  • David Gordon: Therapeutic Metaphors: Helping Others Through the Looking Glass, Meta Publications, 1978.
  • Richard Gray: About Addictions: Notes from Psychology, Neuroscience and NLP, LuLu Press 2008
  • Richard Gray: Transforming Futures: The Brooklyn Program Facilitators Manual, Lulu Press 2011.
  • Richard Gray: Interviewing and Counseling Skills: An NLP Perspective. Lulu Press, 2011
  • L. Michael Hall i inni: The Structure of Personality. Modeling "Personality" Using NLP and Neuro-Semantics. Crown House Publishing, 2006.
  • L. Michael Hall, Shelle Rose Charvet (red.): Innowacyjne NLP. Przewodnik na trudne czasy. Zysk i S-ka, 2013.
  • Bent Hansen: Was Sie über NLP wissen sollten!: Wissenschaftliche Wurzeln des Neuro-Linguistischen Programmierens. Erkenntnistheorie, Metatheorie und strategische Interventionen. Psymed-Verlag, 2010.
  • Huflejt-Łukasik M., Peczko B.: Neurolingwistyczna psychoterapia. W: Grzesiuk L., Suszek H.: Psychoterapia - szkoły i metody. Podręcznik akademicki. Warszawa: Wyd. ENETEIA, 2011, s. 299-323.
  • Tad James, Wyatt Woodsmall: Terapia linii czasu. Wyd. Sensus, 2011.
  • Stephen Lankton: Practical Magic: A Translation of Basic NLP into Clinical Psychotherapy. Crown House Publishing, 1980.
  • Ian McDermot, Joseph O'Connor: NLP i zdrowie. Zysk i S-ka, 2000
  • Ian McDermot, Wendy Jago: NLP - terapia krótkoterminowa. GWP, 2006
  • Benedykt Peczko: Neurolingwistyczne programowanie - mity i fakty. Nowiny Psychologiczne 2003 Nr 2, s. 37-58.
  • Benedykt Peczko: Neurolingwistyczne programowanie w profesjonalnej pomocy psychologicznej. Remedium 2003 Nr 7-8 (125-126).
  • Benedykt Peczko: Neurolingwistyczne programowanie a neuro-lingwistyczna psychoterapia cz. I, Remedium 2012, nr 5 (231), s. 22-23 .
  • Benedykt Peczko: Neurolingwistyczne programowanie a neuro-lingwistyczna psychoterapia cz. II, Remedium 2012, nr 7/8 (233/234), s. 58-60.
  • Benedykt Peczko: Neurolingwistyczne programowanie a neuro-lingwistyczna psychoterapia cz. III, Remedium 2012, nr 10 (236), s. 22-23.
  • Benedykt Peczko: Neurolingwistyczne programowanie a neuro-lingwistyczna psychoterapia cz. IV, Remedium 2012, nr 12 (238), s. 22-23.
  • Peter Schütz, Siegrid Schneider-Sommer, Brigitte Gros: Theorie und Praxis der Neuro-Linguistischen Psychotherapie. Taschenbuch, 2001.
  • Lisa Wake: Neurolinguistic Psychotherapy - A Postmodern Perspective (Advancing Theory in Therapy). Routledge, 2008.
  • Wolfgang Walker: Przygoda z komunikacją. GWP, 2001.



Opublikowano: 2016-07-27



Oceń artykuł:


Ten artykuł nie ma jeszcze żadnych komentarzy. Skomentuj artykuł