Wstęp

Jadłowstręt psychiczny (anoreksja, an - brak, orexis - apetyt ) został opisany już ponad trzysta lat temu, ale dopiero w ciągu ostatnich trzydziestu lat opis ten nabrał większego znaczenia, kiedy klinicyści i badacze rozpoznali częstotliwość jego występowania, alarmujący odsetek zachorowań oraz śmiertelności.

Przez szereg lat wielu badaczy podejmowało próby odpowiedzi na pytanie, jaki czynnik decyduje o wystąpieniu jadłowstrętu i dostrzeżono, że jest to zaburzenie wielowymiarowe, a nie wynik pojedynczo działającego czynnika. Zastanawiano się, jaki wpływ na jadłowstręt psychiczny ma szeroko rozumiana kultura, m.in. powiązana ze zmieniającymi się oczekiwaniami wobec kobiet dramatyczna idealizacja szczupłego kobiecego ciała prowadząca do nadmiernego skupienia się na nim i intensywnego odchudzania się młodych kobiet. A jeżeli kultura podlega zmianom, to czy i jak zaburzenie zmienia się samo w sobie. W ostatnich latach wzrósł też poziom wiedzy o skutkach głodzenia i jego wpływie na chorobę.

Aktualny stan wiedzy o jadłowstręcie pomógł w rozwianiu rozmaitych mitów dotyczących zaburzeń jedzenia, m. in., że są one wywołane pojedynczym wydarzeniem traumatyzującym, że powstają one z winy pacjenta i rodziny, lub, że powstają w związku z określoną kulturą. Wiemy, że zaburzenia jedzenia są wielowymiarowe z natury, że są one wynikiem oddziaływania wielu sił w naszej kulturze, rodzinach i w nas samych.

Istnieją w literaturze opisy pewnych cech osobowości pacjentek z jadłowstrętem. Sulestrowska (1989, s.333) opisuje je jako: „dzieci godne zaufania, posłuszne, bardzo wytrwałe w dążeniu do wytyczonego celu; oprócz osobowości dynamicznych i syntonicznych zdarzają się dziewczynki nieśmiałe, ciche (…) mające trudności w nawiązaniu bliższych kontaktów koleżeńskich i przyjacielskich, przesadnie wrażliwe”. U innych pacjentek Autorka zauważa egocentryzm, infantylizm, pewną bezwzględność w przeprowadzaniu działań i zamierzeń ukrytych pod maską uległości i posłuszeństwa. Standaryzowane miary cech i zaburzeń osobowości powszechnie potwierdzają opisy kliniczne restrykcyjnych anorektyczek jako osób zamkniętych, podporządkowujących się i obsesyjnych (Vitousek, Manke, 1994).

Powszechna jest opinia, że pacjentki z jadłowstrętem cechuje wysoki poziom rozwoju intelektualnego (Bruch, 1973). Nie potwierdzają tego badania Rajewskiego (Rajewski, Talarczyk-Więckowska, 1996), który stwierdził, że 62% pacjentek z jadłowstrętem stanowią kobiety o przeciętnym poziomie inteligencji. Zwraca on także uwagę na to, iż niezależnie od możliwości intelektualnych badane pacjentki przejawiają wysoki poziom aspiracji, któremu zwykle towarzyszy duża pracowitość (np. poświęcanie wielu godzin na naukę).

Według Gothelfa (Gothelf i inni, 1995) nastoletnie pacjentki z jadłowstrętem używają częściej niedojrzałych mechanizmów obronnych. Kombinacja dojrzałych i niedojrzałych mechanizmów obronnych może być związana z obserwowaną u nich wyjątkową heterogenicznością funkcjonowania ego. Potwierdzono, że u pacjentek z anoreksją obecne jest zewnętrzne poczucie lokalizacji ośrodka kontroli, mierzone skalą Rottera (Cachelin i Maher, 1998). Szczególnie powszechne u pacjentek z jadłowstrętem jest występowanie w okresie przedchorobowym perfekcjonizmu i negatywnej samoooceny (Fairburn i inni, 1999). Pacjentki te mają tendencję do oceniania wartości własnej osoby (self worth) prawie całkowicie w zależności od samokontroli (self control) (Butow, 1993).

Przynależność jadłowstrętu psychicznego

Kryteria diagnozowania jadłowstrętu, podobnie jak i poglądy na tę chorobę były w toku wielu badań modyfikowane. Obecnie obowiązują kryteria zamieszczone w Podręczniku diagnostyki i klasyfikacji zaburzeń psychicznych, czwarte wydanie Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-IV, 1994) i w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10, 1992), które zapewniają znaczący postęp w diagnozie anoreksji.

Patrząc na wychudzoną i wyniszczoną anorektyczkę, która twierdzi, że czuje się znakomicie i wygląda bardzo dobrze, a nawet jest za gruba, zadajemy sobie pytanie, czy jeszcze jest to zaburzenie czy już mamy do czynienia z chorobą psychiczną.

Leksykon psychiatrii (1993) podaje, że jadłowstręt psychiczny należy traktować jako zespół chorobowy lub zaburzenie.

W Wielkiej Brytanii anoreksja jest uważana za chorobę psychiczną w rozumieniu Mental Health Act (za; Ramsay i inni, 1999), według którego „w pewnych sytuacjach pacjenci z poważną anoreksją, których zdrowie jest poważnie zagrożone przez odmowę przyjmowania pokarmów, mogą być umieszczani w szpitalu bez ich zgody”. Z drugiej strony Mental Health Act Nowej Południowej Walii z 1990 roku precyzuje, iż choroba psychiczna powinna być zdefiniowana przez obecność objawów psychotycznych i stąd jadłowstręt psychiczny nie spełnia kryteriów choroby psychicznej w powyższym rozumieniu (za: Ramsay i inni, 1999). Jones (Jones i inni, 1997) pisze, że istnieje hipoteza, iż urojenia dotyczące własnej osoby i inne zaburzone przekonania wykazują pewną charakterystykę, która może zostać wykorzystana do ich rozgraniczenia i że urojenia schizofreniczne mogą być odróżnione od innych zaburzeń myślenia np. idei nadwartościowych występujących w jadłowstręcie. W przeprowadzonych przez Autora badaniach okazało się, że urojenia schizofreniczne różnią się od idei nadwartościowych w anoreksji pod względem 7 z 12 zmiennych. Są to: przekonanie, prawdziwość, akceptowalność, użycie wyobraźni, szybkość formowania sądu, dowody z percepcji, wykorzystanie myślenia. Potwierdza to, że mimo istniejących podobieństw sądów występujących w jadłowstręcie psychicznym do urojeń spotykanych w schizofrenii są to jednak inne zjawiska.

Również Namysłowska (Namysłowska i inni, 2000) podkreśla, że zaburzony sposób postrzegania własnego ciała i jego kształtu przez pacjentki z jadłowstrętem, powoduje, że niektórzy psychiatrzy porównują ten stan z poważnymi chorobami psychicznymi, „w których występują urojenia, czyli fałszywe sądy o rzeczywistości wynikające z choroby” (s.19). Istotny jest tu fakt, że pacjentki prawidłowo oceniają wagę i kształt ciała innych osób, zwłaszcza innych chorych. Ponadto Autorka stwierdza: „wydaje się, że niezdolność do prawidłowego postrzegania wagi własnego ciała i jego kształtu jest szczególnie istotną cechą anoreksji i odróżnia ją od innych schorzeń psychicznych, w których dochodzi do zaburzeń odżywiania się i utraty wagi; chore charakteryzuje znaczna rozbieżność pomiędzy uczuciami i myśleniem” (s.20).

Warto też zauważyć fakt, że istnieją choroby somatyczne, w przebiegu których dochodzi do powstawania zaburzeń nawyków odżywiania.

Stąd mimo wzrastającej częstotliwości występowania, znanego przebiegu i ogromnej śmiertelności jadłowstrętu psychicznego nie da się jej zaliczyć do chorób psychicznych zdefiniowanych współcześnie. Dlatego wciąż pozostaje pytanie o dokładną przynależność jadłowstrętu.

Kryteria diagnostyczne anoreksji według ICD-10

1. Waga ciała jest utrzymywana przynajmniej 15% poniżej oczekiwanej (albo wskutek utraty albo nigdy nie osiągnięta), lub BMI (wskaźnik Queteleta) wynosi 17,5 lub mniej. Pacjenci przedpokwitaniowi mogą unikać osiągnięcia oczekiwanego wzrostu wagi w okresie wzrostu
   
2. Utrata wagi jest prowokowana poprzez unikanie „tuczącego jedzenia”. Może być także obecne jedno lub więcej z następujących zachowań: prowokowanie wymiotów, przeczyszczanie się, nadmierne ćwiczenia fizyczne, używanie substancji zmniejszających apetyt i/lub środków moczopędnych.
   
3. Obecne jest zaburzone spostrzeganie obrazu ciała w formie specyficznej psychopatologii, poprzez którą strach przed tłustością utrzymuje się jako natrętna idea nadwartościowa i pacjent narzuca sobie sam niski próg wagi.
   
4. Zaburzenia endokrynologiczne obejmujące oś podwzgórze-przysadka-gonady objawia się u kobiet jako brak miesiączki (amenorrhea), a u mężczyzn jako utrata zainteresowania seksualnego i potencji. Oczywistym wyjątkiem jest utrzymywanie się krwawień z dróg rodnych u anorektycznych kobiet, które otrzymują terapię hormonalną, najczęściej przyjmowaną jako pigułka antykoncepcyjna. Może być także podniesiony poziom hormonu wzrostu, podniesiony poziom kortyzolu, zmiany w obwodowym metabolizmie hormonów tarczycy i nieprawidłowości w wydzielaniu insuliny.
   
5. Jeżeli początek jest w wieku przedpokwitaniowym to sekwencja zdarzeń pokwitaniowych jest opóźniona lub nawet zatrzymana (zatrzymanie wzrostu, u dziewcząt nie rozwijają się piersi i obecny jest pierwotny brak miesiączki (amenorrhea), u chłopców genitalia pozostają niedojrzałe). Po wyleczeniu pokwitanie często przebiega normalnie, ale miesiączkowanie (menarche) jest opóźnione.

Ze względu na wzrastający wskaźnik zachorowań i wysoką śmiertelność w przebiegu jadłowstrętu, wielu badaczy, a zwłaszcza lekarzy i terapeutów zadaje sobie pytania o czynniki kulturowe, genetyczne, rodzinne czy osobowościowe leżące u podłoża tego zaburzenia. Dlaczego młode dziewczęta z pełnych życia nastolatek przeobrażają się wychudzone, ocierające się o śmierć szkielety? Zatem analizując realny obraz samego siebie u osób chorych na jadłowstręt psychiczny, poszukiwaliśmy odpowiedzi na pytanie, jakie osobowości, czy też, jakie elementy osobowości są powiązane z jadłowstrętem psychicznym.

Cel pracy

O wystąpieniu choroby mogą decydować zarówno czynniki biologiczne jak i psychologiczno-społeczne, jednak szczególnie znaczącą rolę mają czynniki osobowościowe (Bruch, 1973; Bemporad i inni, 1992; Włodarczyk–Bisaga 1993).

Celem przedstawionych badań było wskazanie charakterystycznych cech osobowości osób chorych na jadłowstręt psychiczny poprzez określenie ich realnego obrazu siebie. Postawiono sobie dwie hipotezy:

1. Istnieją istotne różnice w zakresie niektórych wymiarów obrazu siebie pomiędzy osobami chorymi na jadłowstręt psychiczny a osobami zdrowymi.
   
2. Można mówić o pewnym charakterystycznym średnim profilu osobowości pacjentek z jadłowstrętem psychicznym.

Metoda i grupa badana

Badania przeprowadzono w okresie dwóch lat 2000/20001 w: Klinice Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie; Klinice Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Akademii Medycznej w Poznaniu; Szpitalu Neuropsychiatrycznym dla Dzieci i Młodzieży w Zagórzu; Klinice Endokrynologii Dziecięcego Szpitala Klinicznego Akademii Medycznej w Lublinie; Pododdziale Zaburzeń Odżywiania Kliniki Psychiatrii Akademii Medycznej w Lublinie; Poradni Zdrowia Psychicznego w Lublinie.

Grupę pacjentek stanowiło 50 dziewcząt i kobiet chorych na jadłowstręt psychiczny w wieku 15-27 lat (średnia wieku = 19,08; SD = 3,42). Pacjentki do grupy dobierano w oparciu o następujące kryteria:

1. Rozpoznanie jadłowstrętu psychicznego zgodne z ICD 10.
   
2. Brak objawów organicznego uszkodzenia Ośrodkowego Układu Nerwowego.
   
3. Brak upośledzenia umysłowego.
   
4. Zgoda na udział w badaniach.

Grupę osób zdrowych (kontrolną) stanowiło 50 zdrowych dziewcząt i kobiet w wieku 15-28 lat (średnia wieku = 19,26; SD = 3,23), spełniających następujące kryteria:

1. Brak rozpoznania jadłowstrętu psychicznego oraz brak jakiejkolwiek innej diagnozy psychiatrycznej.
   
2. Zgoda na udział w badaniach.
   
3. Zbliżony poziom wykształcenia, wiek i warunki społeczno-ekonomiczne w stosunku do grupy z jadłowstrętem.

Grupę osób zdrowych badano w: szkołach zasadniczych, średnich i wyższych Lublina i Jastkowa

Do badania cech osobowości, w celu weryfikacji postawionych hipotez, użyto Testu Przymiotnikowego ACL (The Adjective Check List) H.G. Gougha i A.B. Heilbruna. Tłumaczenia testu na język polski dokonała Z. Płużek w konsultacji z autorem, H.G. Goughem (za: Drwal 1995, s.830). W badaniach zastosowano najnowszą wersję testu z roku 1983.

Test ten stanowi rodzaj kwestionariuszowej samooceny badanego i ujmuje świadome aspekty spostrzegania własnej osoby (Łaguna 1996, s.97). Obecnie jest najczęściej wykorzystywany jako wieloskalowy test osobowości, w którym osoba badana opisuje siebie.

Test składa się z 300 przymiotników, używanych zwykle do opisu ludzkich cech i zachowań. Zadaniem badanego jest wybranie tych, które najlepiej go charakteryzują, czyli tych, które odpowiadają na pytanie „jaki jestem” (tzw. „ja” realne).

W 1980 (za: Drwal 1989, 1995) roku opublikowano wersję testu składającą się z 300 powszechnie używanych przymiotników i zawierającą 37 skal, które podzielono na pięć grup: 1. sposoby wyrażania i opisywania siebie; 2. skale potrzeb psychicznych (w oparciu o koncepcję Murraya); 3. skale tematyczne; 4. analiza transakcyjna (w oparciu o teorię Berne’a); 5. skale oryginalności – inteligencji (według koncepcji Welsha)

Wyniki badań

Osoby badane w obu grupach wypełniały test ACL w wersji „ja jestem”, co pozwoliło na przeprowadzenie analiz dotyczących różnic realnego obrazu siebie pomiędzy grupami i charakterystykę osobowości pacjentek z jadłowstrętem.

U pacjentek z jadłowstrętem psychicznym, w porównaniu z grupą zdrowych rówieśniczek, uzyskano niższe wyniki na poziomie istotnym statystycznie (p≤0,002) w następujących podskalach: Fav-liczba pozytywnych przymiotników; Nur-potrzeba opiekowania się; Aff-potrzeba afiliacji; Het-potrzeba kontaktów heteroseksualnych; Exh-potrzeba ujawniania się; S-Cfd-zaufanie do siebie; P-Adj-przystosowanie osobiste; Iss-skala idealnego obrazu siebie; Np-opiekuńczego rodzica; A-3-niska oryginalność, niska inteligencja. Natomiast istotnie wyższe wyniki (p≤0,008) dla tej grupy uzyskano w następujących podskalach; Aba-potrzeba upokorzenia się; Crs-gotowość na pomoc i poradę innych; Ac-adaptowane dziecko; A-2-wysoka oryginalność, wysoka inteligencja.

Uzyskane wyniki wskazują, że pacjentki z jadłowstrętem w porównaniu ze zdrowymi rówieśniczkami charakteryzuje: niższa samoocena, krytycyzm i surowsza ocena siebie, wątpienie w swoje możliwości, większe trudności adaptacyjne, mniejsze zaufanie do siebie, większy lęk przed bliskością i kontaktami z innymi ludźmi, unikanie konfliktów i częstsze uleganie innym ludziom, tendencje do przyjmowania postawy obronnej, mniejsza odporność na stres i trudności życia codziennego.

Średnie wyniki Testu Przymiotnikowego ACL pozwoliły na określenie charakterystycznego dla grupy badanej profilu osobowości.

Pacjentki z jadłowstrętem psychicznym charakteryzuje słabe przystosowanie, małe zaufanie do siebie, swoich zdolności, umiejętności radzenia sobie ze stresami czy napięciami. Są niespokojne, przewrażliwione, mało odporne na presję społeczną, wrażliwe na napaść i agresję, co powoduje, że skłonne są do naginania się do oczekiwań i wymagań otoczenia, dążąc w ten sposób do dopasowania się do wymagań stawianych im przez innych. Czują się niepewne i mniej skuteczne w stawianiu czoła wymaganiom pracy i odpowiedzialności dorosłego życia, stąd trudności w odejściu od podporządkowanych ról dziecięcych, brak niezależności i trzymanie się tego, co wypróbowane.

Łatwo ulegają dezorganizacji pod wpływem stresu lub pojawiających się trudności, unikają więc konfrontacji z nimi, a zadowolenia poszukują w marzeniach i fantazji. Są pesymistyczne w widzeniu przyszłości, niespokojne i martwiące się, co rodzi poczucie zawziętości i wrogości do innych.

Pacjentki są wrażliwe estetycznie, twórcze, inteligentne, charakteryzują się oryginalnością w myśleniu i postrzeganiu rzeczywistości. Nie brak im ambicji i chęci odnoszenia sukcesów, jednak nie spostrzegają siebie jako osoby szczególnie pracowite, sumienne czy wytrwałe w każdym działaniu. Kładą nacisk na organizację i planowanie swoich działań, przy czym starają się postępować dokładnie i rzetelnie, ponieważ tego oczekują od nich autorytety. Wydają się być przekonane o wartości nieustannego wysiłku i samodyscypliny.

Ich chęć poszukiwania zmiany wypływa raczej z niezadowolenia ze swojej sytuacji, aniżeli z potrzeby poszukiwania nowych doświadczeń czy otwartości na ryzyko, gdyż ważne dla nich jest poczucie ciągłości i stabilności otoczenia.

Ich funkcjonowanie społeczne charakteryzuje nieufność, ostrożność i dystansowanie się do innych. Unikają bliskich więzi z ludźmi z powodu trudności w nawiązywaniu kontaktów emocjonalnych i w okazywaniu uczuć, a także z lęku przed wyzwaniami, jakie niesie ze sobą życie wśród ludzi. Brakuje im relacji przyjacielskich, ponieważ mają trudności w budowaniu trwałych więzi emocjonalnych. Lęk i postawa obronna może powodować odrzucanie czynionych przez otoczenie prób nawiązania kontaktu i czynić niemożliwym uczestniczenie w serdecznych, przyjacielskich relacjach.

Nie są one osobami pozbawionymi własnego zdania, cenią sobie autonomię myśli, przekonań, irytują je osoby mało wyraziste, mogą być krytykanckie w stosunku do innych. Ze względu jednak na brak zaufania do siebie podporządkowują się życzeniom innych, starają się do nich dopasować. Innych ludzi uważają za lepiej radzących sobie w życiu, ubiegają się o ich sympatię i wsparcie emocjonalne.

Mają silną potrzebę wyrażania własnej niższości przez samokrytycyzm, przyznawanie się do własnej nieudolności i popełnianych błędów. Unikają konfliktów i sytuacji, które mogłyby do nich doprowadzić, mają małą potrzebę zaznaczania się w grupie. Jednocześnie starają się być samodzielne i niezależne, dość chętnie wchodzą w rywalizację. Inni spostrzegają je jako wstydliwe, skryte i zahamowane. Są mało przedsiębiorcze w sytuacjach, w których napotykają trudności, mogą się zniechęcać zamiast szukać innych sposobów rozwiązań.

Nie oceniają siebie jako nadmiernie kontrolujące się, czy pozbawione tej cechy, mogą jednak zdarzać się im reakcje trudne do przewidzenia dla otoczenia.

Dyskusja

Uzyskane wyniki wykazały, że różnice między grupami w ocenie siebie były istotne statystycznie (p≤0,008). Można więc w oparciu o średni profil osobowości mówić o pewnych charakterystycznych dla pacjentek z jadłowstrętem cechach osobowości.

Ze względu na specyfikę jadłowstrętu, na który chorują głównie kobiety, trudno jest porównać uzyskany przez nas średni profil ze średnimi profilami osób z rozpoznaniem choroby psychicznej, gdyż zwykle do analiz brani są zarówno mężczyźni jak i kobiety (por. Śpila i inni, 1997).

Pacjentki z jadłowstrętem cechuje niska samoocena, krytycyzm i małe zaufanie do siebie, trudności adaptacyjne, ambiwalencja, impulsywność i tendencja do przyjmowania postawy obronnej. Widoczna jest mała odporność na stres. Charakterystyczne jest niskie poczucie własnej wartości, jednak raczej nie wyrażają poczucia niższości poprzez przyznawanie się do winy, a znajduje to wyraz w postaci samokrytycyzmu. Banaś (Banaś i inni, 1998) zwraca również uwagę na poczucie niskiej wartości, niepełną akceptację siebie i swojego wyglądu, obowiązkowość, poczucie odpowiedzialności, zależność emocjonalną od rodziców oraz lęk przed dojrzałością psychoseksualną u pacjentek z jadłowstrętem. Natomiast Silverstone (1992) uważa wręcz, że zaburzenia jedzenia najlepiej mogą być tłumaczone jako objaw chronicznie zaniżonej samooceny. Wandokanty - Bocheńska (1994) podkreśla wagę: niedojrzałości, obniżonej samooceny, utrudnionego podejmowania decyzji, tłumienia emocji, małej samodzielności, braku lub małej odporności na stres oraz ambiwalencji.

Anorektyczki w porównaniu z grupą osób zdrowych cechuje większa kontrola nad sobą, większa wytrwałość w realizacji zadań, kładą one większy nacisk na organizowanie i planowanie swoich działań, częściej osiągają wyznaczone cele. Wysoki poziom aspiracji połączony zwykle z dużą pracowitością u pacjentek z jadłowstrętem potwierdzają wyniki badań Rajewskiego i Talarczyk-Więckowskiej (1996). Według Sulestrowskiej (1989, s.333) „cechą wspólną i pierwszoplanową u większości z nich są przesadnie wygórowane ambicje”. Sulestrowska opisuje pacjentki z jadłowstrętem jako osoby o nieprzeciętnej inteligencji, staranne, pracowite, godne zaufania, posłuszne, bardzo wytrwałe w dążeniu do celu. Niekiedy dominują rysy anankastyczne, pedantyzm, perfekcjonizm i ascetyzm. Cechy perfekcjonistyczne we wszystkich dziedzinach życia anorektyczek, a zwłaszcza w nauce potwierdza również Namysłowska (Namysłowska i inni, 2000). Jak wynika z badań Butowa (1993) pacjentki z jadłowstrętem mają tendencję do oceniania wartości własnej osoby prawie całkowicie w zależności od samokontroli.

Pacjentki z jadłowstrętem są bardziej twórcze i wrażliwe estetycznie od badanych osób zdrowych.

Funkcjonowanie społeczne anorektyczek charakteryzuje nieufność, ostrożność i dystansowanie się do innych. Unikają one bliskich więzi z ludźmi z powodu trudności w nawiązywaniu kontaktów emocjonalnych. Według Strobera (za: Włodarczyk–Bisaga 1993) cechuje je brak poczucia bezpieczeństwa, nadmierna zależność i podporządkowanie, ograniczona spontaniczność i perfekcjonizm. Lęk i postawa obronna osób z jadłowstrętem może powodować odrzucanie czynionych przez otoczenie prób nawiązania kontaktu i czynić niemożliwym uczestniczenie w serdecznych, przyjacielskich relacjach. Dane prezentowane artykule Bemporada (Bemporad i inni, 1992) przemawiają mocno za tym, że osoby z zaburzeniami jedzenia przeżywają w dzieciństwie trudności w relacjach z innymi prowadzące do braku bezpieczeństwa i wyraźnych trudności w zaufaniu innym, brakiem autentyczności w obecności innych. Osoby te maja pewne charakterystyki wspólne z osobami wykazującymi poważne zaburzenia osobowości takie jak: wewnętrzna pustka, problemy z identyfikacją i lęk przed odrzuceniem. Te same cechy potwierdza Lopez-Seco (Lopez-Seco, Rodriguez-Del-Toro, 1999). Pryor i Wiederman w 1996 roku zwrócili uwagę na bardzo małe wartości (w Multidimensional Personality Questionare) dobrego samopoczucia, bliskości społecznej, pozytywnej uczuciowości.

Ze względu jednak na brak zaufania do siebie osoby z jadłowstrętem podporządkowują się życzeniom innych, starają się do nich dopasować, potrzebują akceptacji ze strony innych osób, potrzebują opieki i wsparcia ze strony innych, a w zachowaniu kierują się częściej oczekiwaniami innych niż własnymi potrzebami i uczuciami. Namysłowska (2000) podaje również, że chore na jadłowstręt mają ogromną potrzebę akceptacji i uznania ze strony innych osób, a w zachowaniu kierują się bardziej oczekiwaniami innych niż własnymi potrzebami, uczuciami i chęciami.

Wyniki uzyskane w podskalach analizy transakcyjnej pozwalają stwierdzić, że osoby z jadłowstrętem są równie krytyczne w stosunku do siebie, są jednak przedsiębiorcze i potrafią cieszyć się życiem.

Z przedstawionych obrazów realnego „ja” grupy pacjentek z jadłowstrętem i grupy osób zdrowych wynika, że osoby te oceniają siebie w różny sposób, ujawniane różnice w poszczególnych wymiarach osobowości są istotne statystycznie (p≤0,005 ). Na podstawie średnich wyników uzyskanych w badaniach można mówić o pewnych charakterystycznych dla jadłowstrętu cechach osobowości takich jak: zaniżona samoocena, krytycyzm, samokontrola, wytrwałość w dążeniu do celu, umiejętność planowania i organizowania działań, trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu trwałych więzi z innymi ludźmi, wrażliwość, brak zaufania do siebie.

Niestety, wciąż widoczna mała skuteczność leczenia jadłowstrętu zmusza do podejmowania dalszych pogłębionych poszukiwań badawczych, zmierzających w kierunku coraz bardziej skutecznych oddziaływań terapeutycznych.

Bibliografia

• American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual
  of mental disorders (4th ed.). Washington, D.C.: APA; 1994
  
• Banaś A; Januszkiewicz-Grabias A; Radziwiłłowicz P: Wieloczynnikowe uwarunkowania zaburzeń odżywiania się. Psychiatria Polska 1998, tom XXXII nr 2: 165-176
  
• Bemporad JR; Beresin E; Ratey JJ; O'Driscoll G; Lindem K; Herzog DB: A psychoanalytic study of eating disorders: I. A developmental profile of 67 index cases. J-Am-Acad-Psychoanal. 1992 Winter; 20(4): 509-531
  
• Bruch H.: Eating disorder. Basic Books, New York 1973.
  
• Butow P; Beumont P; Touyz S: Cognitive processes in dieting disorders. Int-J-Eat-Disord. 1993 Nov; 14(3): 319-239
  
• Cachelin FM; Maher BA: Is amenorrhea a critical criterion for naorexia nervosa? J-of-Psychos-Research. 1998; 44/3-4:435-440
  
• Fairburn CG; Szafran R; CooperZ: A cognitive behavioral theory of anorexia nervosa. Behav-Res-Ther. 1999 Jan; 37(1):1-13
  
• Gothelf D; Apter A; Ratzoni G; Orbach I; Weizman R; Tyano S; Pfeffer C: Defense mechanisms in severe adolescent anorexia nervosa. J-Am-Acad-Child-Adolesc-Psychiatry. 1995,174:89-90
  
• Jones E, Watson J P: Delusion, the overvalued idea and religious beliefs: a comparative analysis of their characteristics. Br. J. of Psychiatry 1997, 170: 381-386
  
• Lopez-Seco F; Rodriguez-Del-Toro C: Associated factors to the cronicity in eating disorders. Anales-de-Psiquiatria. 1999; 15/4:137-144
  
• Łaguna M.: Budować obraz siebie. Lublin 1996, WN KUL.
  
• Namysłowska I; Paszkiewicz E; Siewierska A: Gdy odchudzanie jest chorobą. Anoreksja i bulimia. Warszawa 2000: W.A.B.
  
• Palmer RL; Treasure J: Providing specialized serviced for anorexia nervosa. Br-J-Psychiatry 1999; 175: 306-309
  
• Pryor T; Wiederman MW: Measurement of nonclinical personality characteristics of women with anorexia nervosa or bulimia nervosa. J. Pers.Assess.1996; 67/2: 414-421
  
• Pużyński S: Leksykon psychiatrii. Warszawa, 1993; Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
  
• Rajewski A; Talarczyk-Więckowska: Poziom intelektu, aspiracji i samoakceptacji u chorych z restrykcyjną i bulimiczną postacią jadłowstrętu psychicznego. Psychiatria Polska 1996: XXX; 5: 811-820
  
• Ramsay R; Ward A; Treasure J; Russel G F M: Compulsory treatment in anorexia nervosa. British Journal of Psychiatry 1999, 175: 147-153
  
• Silverstone PH: Is chronic low self-esteem the cause of eating disorders? Med-Hypotheses. 1992 Dec; 39(4): 311-315
  
• Śpila B., Grzywa A., Karakuła H., Kosińska U. Makara M.: Porównanie obrazu własnego „ja” i samoakceptacji u chorych na schizofrenię paranoidalną i nerwicę. Psychiatria Polska. 1997, T. XXXI, nr 3, s. 269-284.
  
• Sulestrowska H: Wybrane zagadnienia psychiatrii dziecięcej.
  w: Bilikiewicz T: Psychiatria Kliniczna. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich; Warszawa 1989, s. 332-336
  
• Wandokanty-Bocheńska M: Analiza czynników psychologicznych wpływających na powstanie jadłowstrętu psychicznego punktem wyjścia do stworzenia modelu terapii. Pediatria Polska 1994;LXIX, 6: 463-466
  
• Vitousek K; Manke F: Personalisty variables and disorders in anorexia nervosa and bulimia nervosa. J-Abnorm-Psychol. 1994 Feb; 103(1):137-147
  
• Włodarczyk- Bisaga K: Zaburzone postawy i zachowania wobec odżywiania się wśród uczniów szkół licealnych, studentek oraz robotnic. Praca doktorska, 1993, biblioteka Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
  
• World Health Organization Geneva 1992: The ICD-10 Classification
  of Mental and Bahavioural Disorders.

---

Opublikowano: 2005-03-30

Oceń artykuł:
1
2
3
4
5
6

Ten artykuł nie ma jeszcze żadnych komentarzy. Skomentuj artykuł